Bị mất trí nhớ: Nguyên nhân, biểu hiện, chẩn đoán, cách điều trị

Mất trí nhớ là sự suy giảm chức năng nhận thức. Mất trí nhớ có nhiều nguyên nhân gây ra, bao gồm các tình trạng sức khỏe và tổn thương não. Ngoài ra còn có các tác nhân khác như lạm dụng rượu bia và tổn thương do stress. Điều trị bệnh mất trí nhớ cần phải kiên trì và đặc biệt là cần được phát hiện sớm để có thể có những biện pháp chữa bệnh mất trí nhớ hiệu quả. Nếu không bệnh sẽ tiến triển và để lại những hậu quả khôn lường cho người bệnh. Do đó, bạn cần trang bị thêm kiến thức về hội chứng mất trí nhớ để bảo vệ sức khẻo cho bản thân và gia đình.

Định nghĩa mất trí nhớ

Mất trí nhớ là sự suy giảm chức năng nhận thức. Để được đánh giá là bị mất trí nhớ thì sự suy yếu tinh thần phải ảnh hưởng đến ít nhất hai chức năng não. Mất trí nhớ có thể ảnh hưởng:

• Trí nhớ
• Suy nghĩ
• Ngôn ngữ
• Khả năng phán xét
• Hành vi

Mất trí nhớ không phải là một bệnh. Mất trí nhớ có thể có nguyên nhân từ một loạt các bệnh hoặc chấn thương. Suy giảm tâm thần có thể từ nhẹ đến nặng. Nó cũng có thể gây ra thay đổi tính cách.

Một số chứng mất trí nhớ đang tiến triển. Điều này có nghĩa là mất trí nhớ đang trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Một số chứng mất trí có thể điều trị hoặc thậm chí có thể hồi phục. Một số chuyên gia thu hẹp thuật ngữ mất trí nhớ theo sự suy thoái tinh thần không thể phục hồi.

Triệu chứng mất trí nhớ

Ở giai đoạn đầu, chứng mất trí nhớ có thể gây ra các triệu chứng như:

• Không xử lý tốt với sự thay đổi: Bạn có thể khó chấp nhận những thay đổi trong thời gian biểu hoặc thay đổi môi trường.
• Những thay đổi khó nhận thấy trong việc tạo trí nhớ ngắn hạn: Bạn hoặc người thân có thể nhớ các sự kiện của 15 năm trước như mới xảy ra ngày hôm qua, nhưng bạn có thể quên những gì bạn mà vừa ăn trưa.
• Khó khăn về từ ngữ khi diễn tả: Gặp khó khăn khi diễn tả các kỉ niệm trong quá khứ hoặc giao tiếp.
• Lặp đi lặp lại: Bạn có thể hỏi cùng một câu hỏi, hoàn thành cùng một nhiệm vụ hoặc kể cùng một câu chuyện nhiều lần.
• Nhầm lẫn phương hướng: Những nơi bạn từng biết rõ bây giờ có thể cảm thấy xa lạ. Bạn cũng có thể vật lộn với các tuyến đường lái xe mà bạn đã thực hiện trong nhiều năm vì nó không còn quen thuộc nữa
• Khó khăn để hiểu một câu chuyện: Bạn có thể thấy khó khăn trong việc theo dõi một câu chuyện hay mô tả người khác.
• Thay đổi tâm trạng: Trầm cảm, thất vọng và tức giận không phải là hiếm đối với những người mắc chứng mất trí nhớ.
• Mất sự quan tâm: Sự thờ ơ có thể xảy ra ở những người mắc chứng mất trí nhớ. Điều này bao gồm không còn hứng thú với sở thích hoặc hoạt động mà bạn đã từng thích.
• Sự nhầm lẫn: Mọi người, địa điểm và sự kiện có thể không còn cảm thấy quen thuộc. Bạn có thể không nhớ những người bạn quen biết.
• Khó hoàn thành các công việc hàng ngày: Bạn có thể khó khăn để nhớ lại cách thực hiện các nhiệm vụ mà bạn đã thực hiện trong nhiều năm.

Vấn đề về trí nhớ không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của chứng mất trí nhớ.

Các giai đoạn của chứng mất trí

Trong hầu hết các trường hợp, chứng mất trí tiến triển, ngày càng tồi tệ hơn theo thời gian. Mất trí nhớ tiến triển khác nhau ở mọi người. Tuy nhiên, hầu hết mọi người đều trải qua các triệu chứng của các giai đoạn mất trí nhớ sau đây:

Suy giảm nhận thức mức độ nhẹ

Những người già có thể bị suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) nhưng có thể không bao giờ tiến triển thành chứng mất trí nhớ hoặc bất kỳ sự sa sút tâm thần nào khác. Những người bị MCI thường trải qua sự lãng quên, khó nhớ lại các lời nhắn và các vấn đề về trí nhớ ngắn hạn.

Mất trí nhớ nhẹ

Ở giai đoạn này, những người mắc chứng mất trí nhớ nhẹ có thể hoạt động độc lập. Các triệu chứng bao gồm:

• Mất trí nhớ ngắn hạn
• Thay đổi tính cách, bao gồm tức giận hoặc trầm cảm
• Đặt đồ vật nhầm chỗ hoặc quên đồ
• Khó khăn với các công việc phức tạp hoặc giải quyết các vấn đề
• Gặp khó khăn khi bày tỏ cảm xúc hoặc ý tưởng

Mất trí nhớ vừa phải

Ở giai đoạn mất trí nhớ này, những người bệnh có thể cần sự trợ giúp từ người thân hoặc nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc. Vì mất trí nhớ có thể ảnh hưởng đến các nhiệm vụ và hoạt động hàng ngày. Các triệu chứng bao gồm:

• Phán đoán kém
• Gia tăng sự nhầm lẫn và thất bại
• Mất nhiều phần trí nhớ ở quá khứ
• Cần giúp đỡ với các công việc như mặc quần áo và tắm
• Thay đổi tính cách đáng kể

Mất trí nhớ nặng

Ở giai đoạn muộn của chứng mất trí nhớ, các triệu chứng về tinh thần và thể chất của tình trạng này tiếp tục giảm. Các triệu chứng bao gồm:

• Không có khả năng duy trì các chức năng cơ thể bao gồm đi lại và cuối cùng là nuốt và kiểm soát bàng quang
• Không có khả năng giao tiếp
• Cần có sự hỗ trợ toàn thời gian
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng

Những người mắc chứng mất trí nhớ sẽ tiến triển qua các giai đoạn của chứng mất trí ở các mức độ khác nhau.

Nguyên nhân của chứng mất trí nhớ?

Có nhiều nguyên nhân gây mất trí nhớ. Nói chung, mất trí nhớ là kết quả của sự thoái hóa tế bào thần kinh (tế bào não) hoặc rối loạn trong các hệ thống khác của cơ thể ảnh hưởng đến cách thức hoạt động của các tế bào thần kinh.

Các bệnh về não là nguyên nhân trầm trọng gây ra chứng mất trí nhớ. Các nguyên nhân phổ biến nhất là bệnh Alzheimer và bệnh sa sút trí tuệ não mạch (vascular dementia).

Thoái hóa thần kinh có nghĩa là các tế bào thần kinh dần dần ngừng hoạt động hoặc hoạt động không phù hợp và cuối cùng chết.

Điều này ảnh hưởng đến các liên kết nơ-ron-thần kinh hay còn được gọi là khớp thần kinh, nơ-ron-thần kinh giúp các thông điệp được truyền đi trong não của bạn. Mất các liên kết này có thể dẫn đến một loạt các rối loạn chức năng.

Một số nguyên nhân phổ biến của chứng mất trí nhớ bao gồm:

Bệnh thoái hóa thần kinh

• Bệnh Alzheimer
• Bệnh Parkinson với chứng mất trí nhớ
• Bệnh sa sút trí tuệ não mạch
• Tác dụng phụ của thuốc
• Nghiện rượu mãn tính
• Một số khối u hoặc nhiễm trùng não

Một nguyên nhân khác là bệnh thoái hóa thùy tiền đình, một số một thuật ngữ mô tả các tình trạng gây hư hại cho thùy tiền đình và thùy thái dương của não. Chúng bao gồm:

• Bệnh sa sút trí tuệ tiền đình thái dương
• Bệnh Pick
• Liệt trên nhân
• Thoái hóa hạch nền – vỏ não

Các nguyên nhân khác của chứng mất trí

Mất trí nhớ cũng có thể được gây ra bởi các yếu tố khác, bao gồm:

• Rối loạn cấu trúc não, chẳng hạn như giãn não thất áp lực bình thường và tụ máu dưới màng cứng
• Rối loạn chuyển hóa, chẳng hạn như suy giáp, thiếu vitamin B-12 và rối loạn thận và gan
• Các chất độc chẳng hạn như chì

Một số trong chứng mất trí nhớ có thể hồi phục. Một số những triệu chứng gây mất trí nhớ có thể điều trị hồi phục nếu được phát hiện sớm. Đây là một trong nhiều lý do tại sao việc gặp bác sĩ và đến trung tâm y tế là rất quan trọng khi các triệu chứng phát triển.

Các loại mất trí nhớ

Hầu hết các trường hợp mất trí nhớ là triệu chứng của một bệnh cụ thể. Bệnh khác nhau gây ra các loại mất trí nhớ khác nhau. Các loại mất trí nhớ phổ biến nhất bao gồm:

• Bệnh Alzheimer: đây là chứng mất trí nhớ phổ biến nhất, bệnh Alzheime chiếm tới 60 đến 80% các trường hợp mất trí nhớ.
• Chứng mất trí nhớ não mạch: Loại mất trí nhớ này là do giảm lưu lượng máu trong não. Nó có thể là kết quả của sự tích tụ mảng bám trong các động mạch nuôi máu đến não hoặc đột quỵ.
• Chứng mất trí nhớ thể Lewy: Protein tích lũy trong các tế bào thần kinh cản trở việc não gửi tín hiệu hóa học. Điều này dẫn đến quên thông tin, phản ứng chậm trễ và mất trí nhớ.
• Bệnh Parkinson: Những người mắc bệnh Parkinson tiến triển có thể mắc chứng mất trí nhớ. Các triệu chứng của loại mất trí nhớ đặc biệt này bao gồm các vấn đề về lý luận và phán đoán cũng như tăng sự cáu kỉnh, hoang tưởng và trầm cảm.
• Chứng thoái hóa thùy tiền đình: Mất trí nhớ thể nặng. Mất trí nhớ do từng bị ảnh hưởng bởi những thay đổi ở phần trước và phần bên của não. Các triệu chứng bao gồm khó khăn với ngôn ngữ và hành vi cũng như mất sự kiềm chế.

Một số loại mất trí nhớ khác ít phổ biến hơn. Trên thực tế, một loại chứng mất trí chỉ xảy ra ở 1 trong 1 triệu người.

Khám mất trí nhớ

Không có kiểm tra đơn lẻ nào có thể xác nhận chẩn đoán mất trí nhớ. Thay vào đó, bác sĩ sẽ sử dụng một loạt các bài kiểm tra và xét nghiệm. Những bài kiểm tra đó bao gồm:

• Hỏi tỉ mỉ về tiền sử mắc bệnh
• Khám lâm sàng cẩn thận
• Xét nghiệm trong phòng thí nghiệm bao gồm xét nghiệm máu
• Đánh giá các triệu chứng, bao gồm những thay đổi về trí nhớ, hành vi và chức năng não
• Tiền sử mắc bệnh trong gia đình

Các bác sĩ có thể xác định xem bạn hoặc người thân có đang chắc chắn gặp phải các triệu chứng mất trí nhớ ở mức độ nào. Tuy nhiên, họ có thể không xác định được chính xác là loại mất trí nhớ nào. Trong nhiều trường hợp, các triệu chứng của chứng mất trí nhớ chồng chéo. Điều đó làm cho việc phân biệt giữa hai loại trở nên khó khăn.

Một số người cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sẽ chẩn đoán chứng mất trí mà không phân loại rõ ràng. Trong trường hợp đó, bạn có thể cần gặp bác sĩ chuyên khoa để chẩn đoán và điều trị chứng mất trí. Những bác sĩ này được gọi là bác sĩ thần kinh. Một số bác sĩ lão khoa cũng chuyên về loại chẩn đoán này.

Điều trị chứng mất trí nhớ

Hai phương pháp điều trị chính được sử dụng để làm giảm các triệu chứng mất trí nhớ: dùng thuốc và không dùng thuốc. Không phải tất cả các loại thuốc đều được áp dụng cho từng loại chứng mất trí nhớ và không có phương pháp điều trị nào là chữa khỏi hoàn toàn.

Thuốc điều trị chứng mất trí nhớ

Hai loại thuốc được sử dụng để điều trị các triệu chứng của bệnh Alzheimer:

• Thuốc ức chế cholinesterase: Những thuốc này làm tăng chất hóa học acetylcholine. Chất này có tác dụng giúp hình thành ký ức và cải thiện phán đoán. Nó cũng có thể kìm hãm các triệu chứng xấu đi của bệnh Alzheimer.
• Memantine: Thuốc này được sử dụng để làm chậm sự khởi phát các triệu chứng về nhận thức và hành vi ở những người bị bệnh Alzheimer vừa hoặc nặng. Thuốc có thể cho phép những người bị bệnh Alzheimer duy trì các chức năng tinh thần bình thường trong một khoảng thời gian dài hơn.

Hai loại thuốc này cũng có thể được kê đơn cùng nhau. Tác dụng phụ có thể xảy ra, vì vậy tìm hiểu thêm về các biến chứng có thể có của các loại thuốc này.

Liệu pháp không dùng thuốc

Những liệu pháp này có thể giúp giảm các triệu chứng mất trí nhớ và làm giảm bớt một số biến chứng có thể kiểm soát được của các bệnh. Các phương pháp điều trị không dùng thuốc phổ biến cho chứng mất trí nhớ bao gồm:

• Thay đổi môi trường: Sự lộn xộn, tiếng ồn và quá kích thích có thể làm giảm sự tập trung.
• Thay đổi các công việc thường ngày: Bạn có thể làm việc với một nhà trị liệu hoặc người cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe để chia nhỏ các công việc hàng ngày chẳng hạn như tắm hoặc chải chuốt thành các nhiệm vụ có thể quản lý được.
• Trị liệu nghề nghiệp: Các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe chuyên biệt có thể giúp bạn học cách an toàn và các công việc được an toàn hơn bao gồm đi bộ, nấu ăn và lái xe.

Phòng tránh mất trí nhớ

Trong nhiều thập kỷ, các bác sĩ và nhà nghiên cứu tin rằng chứng mất trí nhớ không thể ngăn ngừa hoặc chữa khỏi. Tuy nhiên, nghiên cứu mới cho thấy rằng có thể không phải như vậy.

Một đánh giá năm 2017 cho thấy hơn một phần ba các trường hợp mất trí nhớ có thể là kết quả của các yếu tố lối sống. Cụ thể, các nhà nghiên cứu đã xác định được 9 yếu tố rủi ro có thể làm tăng khả năng mắc chứng mất trí nhớ của một người. Chúng bao gồm:

• Thiếu hiểu biết
• Tăng huyết áp ở tuổi trung niên
• Béo phì ở tuổi trung niên
• Mất khả năng nghe
• Trầm cảm tuổi già
• Bệnh tiểu đường
• Thiếu hoạt động thể chất
• Hút thuốc
• Sống tách biệt

Các nhà nghiên cứu tin rằng việc điều trị hoặc can thiệp vào các yếu tố nguy cơ trên có thể trì hoãn hoặc ngăn ngừa một số trường hợp mất trí nhớ.

Các trường hợp mất trí nhớ dự kiến sẽ tăng gần gấp ba vào năm 2050, nhưng bạn có thể thực hiện các bước để kìm hãm lại sự khởi phát của chứng mất trí nhớ.

Tuổi thọ trung bình của người mắc chứng mất trí nhớ

Các cá nhân mắc chứng mất trí nhớ có thể và sống được nhiều năm sau khi chẩn đoán. Có vẻ như chứng mất trí nhớ không phải là một căn bệnh gây tử vong. Tuy nhiên, mất trí nhớ giai đoạn cuối được coi là phần cuối.

Rất khó để các bác sĩ và nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe dự đoán tuổi thọ ở những người mắc chứng mất trí nhớ. Tương tự như vậy, các yếu tố ảnh hưởng đến tuổi thọ trung bình có thể có tác động khác nhau đến tuổi thọ ở mỗi người.

Trong một nghiên cứu, phụ nữ được chẩn đoán mắc bệnh Alzheimer đã sống trung bình 5,7 năm sau khi được chẩn đoán mắc bệnh. Nam giới sống được 4,2 năm. Nghiên cứu cũng tìm thấy, ở các bệnh nhân mắc chứng mất trí nhớ thể khác thì tuổi thọ trung bình ngắn hơn.

Một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng tử vong ở những người mắc chứng mất trí nhớ. Những yếu tố này bao gồm:

• Tuổi
• Nam giới
• Những người bị giảm khả năng và chức năng
• Một số bệnh hoặc chẩn đoán đi kèm chẳng hạn như bệnh tiểu đường hoặc ung thư

Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là chứng mất trí nhớ không tuân theo một mốc thời gian cụ thể. Bạn hoặc người thân của bạn có thể tiến triển qua các giai đoạn mất trí nhớ từ từ, hoặc tiến triển có thể nhanh chóng và không thể đoán trước. Điều này sẽ ảnh hưởng đến tuổi thọ trung bình.

Mất trí nhớ và bệnh Alzheimer

Chứng mất trí nhớ và bệnh Alzheimer không giống nhau. Mất trí nhớ là một thuật ngữ dùng để mô tả một tập hợp các triệu chứng liên quan đến trí nhớ, ngôn ngữ và ra quyết định.

Bệnh Alzheimer là loại mất trí nhớ phổ biến nhất. Bệnh gây cản trở trí nhớ ngắn hạn, trầm cảm, mất phương hướng, thay đổi hành vi và nhiều hơn nữa.

Chứng mất trí nhớ gây ra các triệu chứng như hay quên hoặc suy giảm trí nhớ, mất cảm giác về phương hướng, nhầm lẫn và khó khăn trong việc chăm sóc cá nhân. Xác định chính xác của các triệu chứng sẽ phụ thuộc vào loại mất trí nhớ bạn mắc phải.

Bệnh Alzheimer cũng có thể gây ra các triệu chứng này, nhưng các triệu chứng khác của bệnh Alzheimer có thể bao gồm trầm cảm, suy giảm khả năng phán đoán và khó phát âm.

Tương tự như vậy, phương pháp điều trị chứng mất trí nhớ phụ thuộc vào loại bạn mắc phải. Tuy nhiên, phương pháp điều trị bệnh Alzheimer thường trùng lặp với các phương pháp điều trị chứng mất trí nhớ không dùng thuốc khác.

Trong trường hợp của một số loại mất trí nhớ, điều trị nguyên nhân cơ bản có thể hữu ích trong việc giảm hoặc ngăn chặn các vấn đề về trí nhớ và hành vi. Tuy nhiên, bệnh Alzheimer lại không phải như vậy.

So sánh hai điều kiện có thể giúp bạn phân biệt giữa các triệu chứng mà bạn hoặc người thân có thể gặp phải.

Mất trí nhớ do rượu

Sử dụng rượu có thể là yếu tố nguy cơ có thể phòng ngừa nhất đối với chứng mất trí. Một nghiên cứu năm 2018 cho thấy phần lớn các trường hợp mất trí nhớ khởi phát sớm có liên quan đến việc sử dụng rượu.

Nghiên cứu cho thấy gần một phần ba các trường hợp mất trí nhớ khởi phát sớm có liên quan trực tiếp đến rượu. Thêm vào đó, 18% những người trong nghiên cứu đã được chẩn đoán bị rối loạn do sử dụng rượu.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra các rối loạn sử dụng rượu làm tăng nguy cơ mắc bệnh mất trí nhớ gấp ba lần.

Không phải tất cả người uống rượu đều gây hại cho trí nhớ và sức khỏe tâm thần. Uống rượu vừa phải (không quá một ly mỗi ngày đối với phụ nữ và hai ly mỗi ngày đối với nam giới) có thể có lợi cho sức khỏe của bạn.

Rượu có thể gây độc hại rất nhiều cho trí nhớ nhưng vấn đề là uống ở mức độ nào.

Sự mất trí nhớ có phải là một phần tất yếu của sự già hóa?

Điều này rất bình thường ai cũng có thểgặp phải sự lãng quên mọi thứ. Mất kí ức không có nghĩa là bạn bị mất trí nhớ. Có một sự khác biệt giữa thỉnh thoảng quên và hay quên tạo ra mối quan tâm lớn.

Dấu hiệu đặc trưng của chứng mất trí bao gồm:

• Quên ai đó là ai
• Quên cách thực hiện các công việc thông thường như cách sử dụng điện thoại hoặc tìm đường về nhà
• Không có khả năng hiểu hoặc giữ lại thông tin đã được biết đến

Tìm kiếm sự chăm sóc y tế nếu bạn gặp bất kỳ dấu hiệu nào ở trên.

Bị quên môi trường quen thuộc thường là một trong những dấu hiệu đầu tiên của chứng mất trí. Ví dụ, bạn có thể gặp khó khăn khi lái xe đến siêu thị.

Mất trí nhớ phổ biến như thế nào?

Khoảng 10% những người từ 65 đến 74 tuổi và một phần tư số người trên 85 tuổi gặp một số dạng mất trí.

Số người được chẩn đoán mắc chứng mất trí nhớ hoặc đang mắc bệnh ngày càng gia tăng. Sự gia tăng này một phần là do tuổi thọ tăng.

Theo Diễn đàn liên ngành thống kê về người già ở Mỹ dự đoán vào năm 2030, quy mô dân số từ 65 tuổi trở lên ở Hoa Kỳ dự kiến sẽ tăng gần gấp đôi từ 37 triệu người năm 2006 lên khoảng 74 triệu vào năm 2030.

Các nghiên cứu đang được thực hiện về điều gì?

Các nhà khoa học trên toàn thế giới đang nỗ lực để có được sự hiểu biết tốt hơn về nhiều khía cạnh khác nhau của chứng mất trí. Điều này có thể giúp đưa ra các biện pháp phòng ngừa, cải thiện các công cụ chẩn đoán phát hiện sớm, phương pháp điều trị tốt hơn và lâu dài hơn, và thậm chí là chữa khỏi.

Ví dụ, nghiên cứu ban đầu cho thấy một loại thuốc hen suyễn phổ biến được gọi là zileuton có thể làm chậm, dừng lại và có khả năng hồi phục sự phát triển của protein trong não. Những protein này phổ biến ở những người mắc bệnh Alzheimer.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy phẫu thuật kích thích não sâu có thể là một cách hiệu quả để hạn chế các triệu chứng Alzheimer ở những bệnh nhân lớn tuổi. Phương pháp này đã được sử dụng để điều trị các triệu chứng của bệnh Parkinson như sự run tay chân trong nhiều thập kỷ.

Hiện nay, các nhà nghiên cứu đang xem xét khả năng làm chậm quá trình phát triển của Alzheimer.

Các nhà khoa học đang tìm hiểu một loạt các yếu tố mà họ nghĩ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của chứng mất trí, bao gồm:

• Yếu tố di truyền
• Sự dẫn truyền thần kinh
• Viêm nhiễm
• Các yếu tố ảnh hưởng đến sự chết tế bào được lập trình trong não
• Tau – một loại protein được tìm thấy trong các tế bào thần kinh của hệ thần kinh trung ương
• Mất cân bằng lượng oxy hóa hoặc phản ứng hóa học có thể làm hỏng protein, DNA và lipid bên trong tế bào

Nghiên cứu này có thể giúp các bác sĩ và các nhà khoa học hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây ra chứng mất trí và sau đó nghiên cứu ra cách điều trị tốt nhất và có thể ngăn ngừa rối loạn.

Cũng có bằng chứng ngày càng rõ rệt rằng các yếu tố lối sống có thể có hiệu quả trong việc giảm nguy cơ phát triển chứng mất trí nhớ. Các yếu tố như vậy có thể bao gồm tập thể dục thường xuyên và duy trì các mối quan hệ xã hội.