Ảo tưởng là gì? Nguyên nhân, chẩn đoán và cách điều trị

Chúng ta thường gọi những vấn đề không có trong thực tế là bịa đặt, huyễn hoặc, viễn tưởng hoặc là hoang đường. Dưới khía cạnh y học, những niềm tin vào những chuyện không hề có trong thực tế như trên được gọi là ảo tưởng. Rối loạn ảo tưởng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người bệnh nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Do đó, bạn cần trang bị thêm kiến thức về rối loạn ảo tưởng để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình

Rối loạn ảo tưởng trước đây gọi là rối loạn hoang tưởng. Đây là một bệnh tâm thần nghiêm trọng được gọi là rối loạn tâm thần. Những người bị bệnh có thể tin vào một chuyện và cho rằng đó là sự thật từ những gì được tưởng tượng.

Ảo tưởng là triệu chứng chính của rối loạn hoang tưởng. Họ tin tưởng vào một cái gì đó không đúng sự thật hoặc không dựa trên thực tế và rất khó có thể lay chuyển. Nhưng điều đó không có nghĩa là họ hoàn toàn không thực tế. Rối loạn ảo tưởng liên quan đến những ảo tưởng nảy sinh kỳ quái, những tình huống có thể xảy ra trong cuộc sống thực như bị theo dõi, đầu độc, lừa dối, âm mưu chống lại, hoặc yêu từ xa. Những ảo tưởng này thường liên quan đến nhận thức hoặc kinh nghiệm sai lầm. Nhưng trong thực tế, các tình huống hoặc là không đúng sự thật hoặc rất phóng đại.

Ngược lại, một ảo tưởng kỳ dị là điều không bao giờ xảy ra trong cuộc sống chẳng hạn như bị nhân bản bởi người ngoài hành tinh hoặc suy nghĩ của bạn được phát trên TV. Một người có những suy nghĩ như vậy có thể được coi là ảo tưởng kiểu kỳ dị.

Những người mắc chứng rối loạn ảo tưởng vẫn có thể tiếp tục giao tiếp xã hội và hoạt động bình thường ngoài chủ đề ảo tưởng của họ và nói chung họ không hành xử theo cách kỳ lạ hoặc kỳ quái. Điều này không giống như những người mắc các chứng rối loạn tâm thần khác, đó là những người cũng bị ảo tưởng nhưng ảo tưởng chỉ là một triệu chứng. Trong một số trường hợp, những người mắc chứng rối loạn ảo giác có thể trở nên quá chú tâm tới những ảo tưởng dẫn đến cuộc sống của họ bị phá vỡ.

Mặc dù ảo tưởng có thể là triệu chứng của các rối loạn thường thấy chẳng hạn như tâm thần phân liệt, bản thân rối loạn ảo tưởng là khá hiếm. Rối loạn ảo tưởng thường xảy ra ở giai đoạn trung niên đến cuối đời và hơi phổ biến ở phụ nữ hơn nam giới.

Phân loại rối loạn ảo tưởng

Phân loại được dựa trên đặc điểm chính của ảo tưởng:

• Hoang tưởng được yêu: Người bệnh tin rằng có ai đó đang yêu mình và cố gắng liên lạc với người đó. Thường thì đó là một người quan trọng hoặc nổi tiếng. Điều này có thể dẫn đến hành vi rình rập.
• Hoang tưởng tự cao: Người bệnh có xu hướng thái quá về giá trị, sức mạnh, kiến thức hoặc tính cách. Họ tin rằng họ có một tài năng xuất sắc hoặc thực hiện một phát hiện quan trọng.
• Hoang tưởng ghen tuông: người bệnh thuộc nhóm này cho rằng vợ / chồng hoặc bạn tình của họ không chung thủy.
• Hoang tưởng bị hại: Người bệnh cho rằng một ai đó (hoặc người thân thiết với họ) đang ngược đãi họ hoặc ai đó đang theo dõi họ hoặc lên kế hoạch làm hại họ. Họ có thể khiếu nại nhiều lần đến các cơ quan pháp lý.
• Hoang tưởng bị bệnh: Người bệnh tin rằng họ có khiếm khuyết về thể chất hoặc có các vấn đề y khoa.
• Hoang tưởng hỗn hợp: Những người bệnh này có hai hoặc nhiều loại ảo tưởng được liệt kê ở trên.

Các triệu chứng của rối loạn ảo tưởng là gì?

Các triệu chứng bao thường bao gồm:

• Ảo tưởng không kỳ quái – đây là những triệu chứng rõ ràng nhất
• Dễ bị kích thích, tức giận hoặc tâm trạng kém
• Ảo giác (nhìn, nghe hoặc cảm thấy những thứ không có thật ở đó) có mối liên quan đến ảo tưởng. Ví dụ, một người tin rằng họ có vấn đề về mùi và có thể ngửi thấy mùi hôi.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của rối loạn ảo tưởng là gì?

Cũng như nhiều rối loạn tâm thần khác, nguyên nhân chính xác của rối loạn ảo tưởng vẫn chưa được biết đến. Nhưng các nhà nghiên cứu đang xem xét vai trò của các yếu tố di truyền, sinh học, môi trường hoặc tâm lý có khả năng tác động cao.

• Di truyền: Thực tế là rối loạn ảo tưởng phổ biến hơn ở những người có người thân trong gia đình mắc chứng rối loạn ảo giác hoặc tâm thần phân liệt. Họ tìm thấy các gen có thể liên quan. Người ta tin rằng, cũng như các rối loạn tâm thần khác, xu hướng rối loạn ảo giác có thể được truyền từ cha mẹ sang con cái.
• Sinh học: Các nhà nghiên cứu đang nghiên cứu làm thế nào các rối loạn ảo tưởng có thể xảy ra khi các bộ phận của não phát triển không bình thường. Vùng não bất thường là vùng kiểm soát nhận thức và suy nghĩ có thể có liên quan với các triệu chứng ảo tưởng.
• Môi trường / tâm lý: Bằng chứng cho thấy căng thẳng có thể kích thích rối loạn ảo tưởng. Lạm dụng rượu và ma túy cũng có liên quan. Những người có xu hướng bị cách ly chẳng hạn như người nhập cư hoặc những người có thị lực và thính giác kém cũng có nhiều khả năng bị rối loạn ảo tưởng.

Làm thế nào được chẩn đoán rối loạn ảo tưởng?

Nếu bạn có các triệu chứng rối loạn ảo tưởng, bác sĩ có thể sẽ yêu cầu cung cấp đầy đủ các vấn đề y tế và khám lâm sàng. Mặc dù không có xét nghiệm trong phòng thí nghiệm để chẩn đoán cụ thể rối loạn ảo tưởng nhưng bác sĩ có thể sử dụng các xét nghiệm chẩn đoán chẳng hạn như nghiên cứu hình ảnh hoặc xét nghiệm máu để loại trừ bệnh lý y khoa là nguyên nhân của các triệu chứng. Bao gồm:

• Bệnh Alzheimer
• Động kinh
• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế
• Mê sảng
• Tâm thần phân liệt khác

Nếu bác sĩ không tìm thấy lý do bệnh lý nào cho các triệu chứng, họ có thể giới thiệu bệnh nhân đến bác sĩ tâm thần hoặc nhà tâm lý học, các chuyên gia chăm sóc sức khỏe được đào tạo để chẩn đoán và điều trị các bệnh tâm thần. Họ sẽ sử dụng các công cụ phỏng vấn và đánh giá để xác định người bị rối loạn tâm thần.

Bác sĩ hoặc nhà trị liệu dựa trên chẩn đoán về các triệu chứng của người bệnh và quan sát của chính họ về thái độ và hành vi của người bệnh. Họ sẽ quyết định nếu các triệu chứng chỉ ra một rối loạn.

Chẩn đoán rối loạn ảo tưởng được thực hiện nếu:

• Người bệnh có một hoặc nhiều ảo tưởng kéo dài ít nhất một tháng hoặc lâu hơn.
• Người bệnh chưa bao giờ được chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt. Nếu họ bị ảo giác và ảo giác có liên quan đến chủ đề mà họ tưởng tượng.
• Ngoài những ảo tưởng và ảnh hưởng của nó thì cuộc sống của họ không thực sự bị ảnh hưởng. Các hành vi khác không kỳ quái hoặc kỳ quặc.
• Nếu người bệnh vui buồn thất thường hoặc trầm cảm ở tuổi vị thành niên
• Không tìm thấy có một rối loạn tâm thần khác, tác dụng của thuốc hoặc tình trạng y tế khác tác động

Xem thêm: Bị mất trí nhớ: Nguyên nhân, biểu hiện, chẩn đoán, cách điều trị

Điều trị rối loạn ảo giác như thế nào?

Điều trị phổ biến nhất là sử dụng thuốc và trị liệu tâm lý (một loại tư vấn). Rối loạn ảo tưởng rất khó điều trị, một phần vì những người mắc bệnh này thường có hiểu biết kém và không biết có vấn đề về tâm thần. Các nghiên cứu cho thấy gần một nửa số bệnh nhân được điều trị bằng thuốc chống loạn thần cải thiện được một phần.

Các loại thuốc được sử dụng để điều trị rối loạn ảo tưởng được gọi là thuốc chống loạn thần. Các loại thuốc bao gồm:

Thuốc chống loạn thần thông thường: Còn được gọi là thuốc an thần kinh, chúng được sử dụng để điều trị rối loạn tâm thần từ giữa những năm 1950. Chúng hoạt động bằng cách ngăn thụ thể dopamine ở não. Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh được cho là có liên quan đến sự phát triển của ảo tưởng. Thuốc chống loạn thần thông thường bao gồm:

• Clorpromazine (Thorazine)
• Fluphenazine (Prolixin)
• Haloperidol (Haldol)
• Loxapine (Oxilapin)
• Perphenazine (Trilafon),
• Thioridazine (Mellaril),
• Thiothixene (Navane)
• Trifluoperazine (Stelazine)

Thuốc chống loạn thần không điển hình: Những loại thuốc mới hơn này dường như giúp điều trị các triệu chứng rối loạn ảo giác với ít tác dụng phụ liên quan đến vận động hơn so với thuốc chống loạn thần thông thường cũ. Chúng hoạt động bằng cách ngăn chặn các thụ thể dopamine và serotonin trong não. Serotonin là một chất dẫn truyền thần kinh khác được cho là có liên quan đến rối loạn ảo tưởng. Những loại thuốc này bao gồm:

• Aripiprazole (Abilify)
• Aripiprazole Lauroxil (Aristada)
• Asenapine (Saphris)
• Brexpiprazole (Rexulti)
• Cariprazine (Vraylar)
• Clozapine (Clozaril)
• Iloperidone (Fanapt)
• Lurasidone (Latuda)
• Paliperidone (Invega Sustenna)
• Paliperidone Palmitate (Invega Trinza)
• Quetiapine (Seroquel), Risperidone (Risperdal), Olanzapine (Zyprexa)
• Ziprasidone (Geodon)

Các loại thuốc khác

Thuốc an thần và thuốc chống trầm cảm cũng có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng lo âu hoặc tâm trạng nếu chúng xảy ra với rối loạn ảo tưởng. Thuốc an thần có thể được sử dụng nếu người bệnh có mức độ lo lắng hoặc khó ngủ rất cao. Thuốc chống trầm cảm có thể được sử dụng để điều trị trầm cảm thường xảy ra ở những người bị rối loạn ảo tưởng.

Liệu pháp tâm lý cũng có hiệu quả so với điều trị thuốc. Đây như một cách giúp mọi người quản lý tốt hơn và đối phó với những căng thẳng liên quan đến niềm tin và tác động của chứng rối loạn ảo giác đến cuộc sống của họ. Các liệu pháp tâm lý có thể hữu ích trong rối loạn ảo tưởng bao gồm:

• Liệu pháp tâm lý cá nhân có thể giúp người bệnh nhận ra và điều chỉnh suy nghĩ đã bị thay đổi.
• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp người bệnh học cách nhận biết và thay đổi mô hình suy nghĩ và hành vi dẫn đến những cảm giác khó chịu.
• Liệu pháp gia đình có thể giúp các gia đình đối phó với người thân bị mắc chứng rối loạn ảo giác và cho phép họ giúp đỡ được người bệnh.

Những người bệnh có triệu chứng nghiêm trọng hoặc có nguy cơ tự làm tổn thương chính mình hoặc người khác cần phải nhập viện điều trị cho đến khi tình trạng ổn định.

Các biến chứng của rối loạn ảo tưởng là gì?

• Những người mắc chứng rối loạn ảo tưởng có thể trở nên trầm cảm, trầm cảm là kết quả của những khó khăn và có liên quan đến ảo tưởng.
• Hành động bởi ảo tưởng có thể dẫn đến bạo lực hoặc các vấn đề pháp lý. Ví dụ, một người bị ảo tưởng được yêu họ có thể rình rập hoặc quấy rối và họ có thể bị bắt giữ.
• Ngoài ra, những người mắc chứng rối loạn này có thể trở nên xa lánh người khác, đặc biệt là nếu ảo tưởng của họ gây trở ngại hoặc làm hỏng các mối quan hệ.

Triển vọng cho những người mắc chứng rối loạn ảo giác là gì?

Khác nhau và tùy thuộc vào từng người, từng loại rối loạn ảo tưởng và hoàn cảnh sống của người bệnh, bao gồm sự hỗ trợ và sẵn sàng gắn bó với điều trị.

Rối loạn ảo tưởng thường là một tình trạng mãn tính (đang diễn ra) nhưng khi được điều trị đúng cách, nhiều người có thể giảm bớt các triệu chứng. Một số phục hồi hoàn toàn, trong khi những người khác có những niềm tin với thời gian sẽ thuyên giảm bệnh (ít triệu chứng).

Thật không may, nhiều người mắc chứng rối loạn này đã yêu cầu sự giúp đỡ. Nó cũng nặng nề cho những người mắc chứng rối loạn tâm thần khi biết họ không có hiểu biết. Hoặc họ có thể cho rằng các triệu chứng của họ cho những vấn đề khác như môi trường. Họ cũng có thể quá xấu hổ hoặc sợ hãi khi tìm cách điều trị. Nếu không điều trị, rối loạn ảo tưởng có thể là một căn bệnh suốt đời.

Rối loạn ảo tưởng có thể phòng tránh được không?

Không có cách nào để ngăn ngừa rối loạn ảo tưởng. Nhưng chẩn đoán và điều trị sớm có thể giúp giảm bớt sự rối loạn đối với cuộc sống, gia đình và các mối quan hệ của con người.