Buồn nôn và nôn ở người lớn thường không phải là dấu hiệu của bất cứ điều gì nghiêm trọng và có xu hướng chỉ kéo dài 1 hoặc 2 ngày.
Nôn là cách cơ thể tự đào thải các chất có hại ra khỏi dạ dày, hoặc nó có thể là một phản ứng với thứ gì đó đã kích thích ruột.
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây nôn ở người lớn là viêm dạ dày ruột . Đây là một bệnh nhiễm trùng đường ruột thường do vi khuẩn hoặc virus gây ra, thường sẽ cải thiện trong vòng một vài ngày.
Tuy nhiên, nôn đôi khi có thể là dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như viêm ruột thừa , vì vậy nếu bạn cảm thấy không khỏe hoặc lo lắng về tình trạng nôn mửa của mình, hãy đi khám bác sĩ ngay.
Mục lục
Khi nào cần đến gặp bác sĩ?
Liên lạc với bác sĩ của bạn nếu:
- Bạn bị nôn mửa liên tục trong hơn một hoặc hai ngày
- Bạn nôn tất cả ngay cả khi uống nước
- Chất nôn của bạn có màu xanh lá cây (điều này có thể có nghĩa là bạn đang tiết ra một chất lỏng gọi là mật, điều này cho thấy bạn có thể bị tắc nghẽn trong ruột)
- Bạn có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng, chẳng hạn như nhầm lẫn, nhịp tim nhanh, mắt trũng và đi tiểu ít hoặc không có nước tiểu
- Bạn đã sụt cân rất nhiều trong thời gian gần đây
- Bạn bị nôn mửa thường xuyên
Bác sĩ của bạn có thể sẽ tìm nguyên nhân gây nôn hoặc kê đơn điều trị.
Bạn cũng nên gặp bác sĩ nếu bạn bị tiểu đường và nôn mửa liên tục, đặc biệt nếu bạn cần dùng insulin. Điều này là do nôn kéo dài có thể ảnh hưởng đến lượng đường trong máu của bạn.
Khi nào cần trợ giúp y tế khẩn cấp
Đôi khi, nôn mửa có thể là một dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng hơn.
Bạn nên gọi 115 hoặc đến cơ sở y tế gần nhất nếu bạn có một trong những dấu hiệu sau đây:
- Đau bụng dữ dội
- Đau ngực dữ dội
- Có máu đỏ tươi hoặc màu nâu khi bạn nôn ra
- Cổ cứng và sốt
- Một cơn đau đầu đột ngột, dữ dội không giống như bất kỳ cơn đau đầu nào bạn từng có trước đây
Bạn cũng nên tìm kiếm sự trợ giúp y tế khẩn cấp nếu bạn nghĩ rằng bạn đã nuốt phải thứ gì đó độc hại.
Nguyên nhân phổ biến gây nôn ở người lớn
Viêm dạ dày ruột
Viêm dạ dày ruột là một loại nhiễm trùng đường tiêu hoá. Độ nặng của bệnh có thể từ đau bụng nhẹ 1-2 ngày với tiêu chảy nhẹ, cho đến tiêu chảy nặng và buồn nôn nhiều ngày hoặc hơn. Nhiều vi sinh vật (virus, vi khuẩn và các tác nhân khác) có thể gây viêm dạ dày ruột.
Virus là tác nhân thường gặp nhất của viêm dạ dày ruột. Chẳng hạn, nhiễm norovirus và adenovirus là hai tác nhân thường gặp của viêm dạ dày ruột ở người lớn tại nước Anh. Tuy nhiên, những loại virus cũng có thể gây bệnh. Ngộ độc thức ăn do ăn thức ăn bị nhiễm bởi virus có thể gây viêm dạ dày ruột. Nhiều loại vi sinh vật khác nhau gây nên ngộ độc thực phẩm. Một nhóm vi sinh vật khác là kí sinh trùng cũng có thể là nguyên nhân. Nguồn nước bị nhiễm bởi vi khuẩn hay các tác nhân khác cũng là nguyên nhân thường gặp, đặc biệt ở những nước có tình trạng vệ sinh kém.
Đa số người bị viêm dạ dày ruột nhẹ và không cần phải được chăm sóc y tế hoặc gặp bác sĩ.
Triệu chứng của bệnh viêm dạ dày ruột
- Triệu chứng chính là tiêu chảy, thường kèm theo nôn ói. Tiêu chảy nghĩa là đi phân lỏng hoặc có nhiều nước, thường ít nhất 3 lần mỗi 24 tiếng. Máu hoặc nhầy có thể xuất hiện trong phân trong một số trường hợp nhiễm trùng
- Đau bụng cũng thường gặp. Cơn đau này sẽ nhẹ đi sau mỗi lần bạn đi tiêu chảy
- Sốt, đau đầu và đau cơ đôi khi cũng xảy ra.
Nếu bạn có nôn, tình trạng này thường kéo dài khoảng 1 ngày nhưng đôi lúc lâu hơn. Tiêu chảy thường vẫn tiếp tục sau khi ngừng nôn và kéo dài vài ngày hoặc hơn. Phân hơi lỏng có thể kéo dài 1 tuần trước khi trở về bình thường. Đôi khi các triệu chứng trên kéo dài hơn.
Triệu chứng của mất nước
Tiêu chảy và nôn ói có thể gây mất nước. Hãy gặp bác sĩ nhanh chóng nếu bạn nghi ngờ bạn có tình trạng này. Mất nước nhẹ thì thường gặp và có thể hết dễ dàng sau uống nhiều nước. Mất nước nặng có thể gây nguy hiểm trừ khi được điều trị nhanh chóng vì các cơ quan trong cơ thể bạn cần một lượng dịch nhất định để hoạt động.
Triệu chứng của mất nước ở người lớn bao gồm:
- Mệt mỏi
- Chóng mặt
- Đau đầu
- Đau cơ
- Mắt trũng
- Đi tiểu ít
- Miệng, lưỡi khô
- Yếu người
- Khó chịu, cáu gắt
Triệu chứng của mất nước nặng ở người lớn bao gồm:
- Yếu người
- Lẫn lộn
- Nhịp tim nhanh
- Hôn mê
- Đi tiểu rất ít
Mất nước nặng là một tình trạng cấp cứu và cần được chăm sóc y tế thật nhanh chóng.
Mất nước ở người lớn bị viêm dạ dày ruột thường gặp hơn ở các đối tượng sau:
- Người lớn tuổi hoặc có sức khoẻ yếu
- Phụ nữ mang thai
- Người bị tiêu chảy và nôn ói nặng. Đặc biệt khi bạn không thể bổ sung đủ lượng dịch đã mất qua đường uống.
Mang thai
Phụ nữ mang thai thường trải qua các đợt buồn nôn và nôn lặp đi lặp lại, đặc biệt là trong giai đoạn đầu của thai kỳ. Điều này thường được gọi là ” ốm nghén “, nó có thể xảy ra trong suốt cả ngày.
Không ai biết chắc chắn nguyên nhân của ốm nghén là gì. Có một vài giả thuyết được đưa ra. Nó có thể được kích hoạt bởi tăng nồng độ của hormone thai kỳ hCG (đỉnh điểm vào khoảng thời gian ốm nghén là tồi tệ nhất), hoặc do nồng độ estrogen và progesterone tăng lên, làm giãn các cơ của đường tiêu hóa và làm cho việc tiêu hóa kém hiệu quả, dẫn đến thức ăn trong dạ dày bị đẩy lên thực quản tạo cảm giác buồn nôn. Chất này còn làm thức ăn trong dạ dày chậm tiêu hóa hơn bình thường, gây chứng khó tiêu. Không thể lý giải được một số triệu chứng chẳng hạn như khứu giác nhạy bén hơn hoặc cảm thấy vị kim loại mà nhiều phụ nữ gặp phải trong thai kỳ. Bỏ bữa cũng có thể góp phần vào cảm giác trống rỗng và buồn nôn.
Trong hầu hết các trường hợp, ốm nghén sẽ phát triển vào một thời điểm nào đó trong 3 tháng đầu của thai kỳ và sẽ kéo dài qua khoảng 16-20 tuần.
Với đa số bà bầu thì triệu chứng này sẽ thuyên giảm sau ba tháng đầu. Tuy nhiên, với một số người thì nó lại diễn ra nghiêm trọng và khó kiểm soát. Trường hợp này rất dễ dẫn đến tình trạng mất nước, giảm cân (5% hoặc nhiều hơn), cũng như thiếu hụt dinh dưỡng.
Ốm nghén thường gặp ở những đối tượng sau
- Những bà bầu mới làm mẹ lần đầu tiên. Những phụ nữ đã từng mang thai ít bị ốm nghén hơn những người mới làm mẹ.
- Những bà mẹ mang đa thai.
- Bà bầu dễ bị say tàu xe, say sóng.
- Những phụ nữ dễ bị mệt mỏi hay kiệt sức trong suốt thai kỳ. Hãy biết nghỉ ngơi khi cần thiết và không nên tạo áp lực cho bản thân.
- Phụ nữ làm việc trong các lĩnh vực như tổ chức sự kiện, truyền thông, hay việc nặng như chuyển nhà khi mang bầu thường chịu nhiều áp lực công việc dẫn đến căng thẳng.
Triệu chứng của ốm nghén
- Nôn mửa, buồn nôn, nôn nao
- Mất nước, tiểu ít, buồn ngủ, thiếu năng lượng, mệt mỏi
- Nhức đầu, cảm thấy lơ mơ, chóng mặt
- Cảm thấy sợ và không thích các loại thịt sống, các loại trái cây chưa chín, rau củ chưa nấu, hoặc các loại thực phẩm nặng mùi.
Chứng đau nửa đầu
Nếu bạn bị nôn mửa tái phát cùng với những cơn đau đầu dữ dội, đau nhói kéo dài trong vài giờ đến vài ngày, bạn có thể bị đau nửa đầu .
Bệnh lý đau nửa đầu hay còn gọi là bệnh đau nửa đầu Migraine sẽ khiến người bệnh thấy đau nửa đầu không cố định hoặc đôi lúc đau cả hai bên, kèm theo các triệu chứng mạch đập. Tùy vào tình trạng đau nửa đầu, người bệnh sẽ có các biểu hiện về thị giác bị nhòe, ruồi bay, buồn nôn, mạch đập ở vùng thái dương. Tùy vào mức độ mà người bệnh có thể có đau vừa hoặc đau dữ dội, cơn đau tăng dần, thậm chí kèm theo các triệu chứng buồn nôn, sợ ánh sáng, sợ tiếng động, căng thẳng.
Đau nửa đầu xảy ra do nhiều nguyên nhân ở vị trí nửa đầu trái, hoặc đau nửa đầu phải. Cơn đau đầu này có thể do một số nguyên nhân điển hình sau gây ra:
- Đau nửa đầu xảy ra do các dây thần kinh não bị rối loạn, mạch máu não nửa đầu đau bị co giãn một cách bất thường, gây các cơn đau đột ngột và âm ỉ ở nửa đầu
- Cơn đau đầu dữ dội xuất hiện khi các chất dẫn truyền Serotonin bị phóng thích, đào thải đột ngột và gặp các yếu tố kích thích như mất ngủ, sử dụng chất kích thích, stress, thay đổi hormone…
- Do nội tiết tố biến động thay đổi ở phụ nữ trong độ tuổi 30-50 thường hay đối mặt với các căng thẳng…
- Do di truyền từ cha mẹ sang con….
Thuốc giảm đau thông thường, chẳng hạn như paracetamol và ibuprofen , đôi khi có thể giúp kiểm soát cơn đau và bác sĩ của bạn có thể kê toa thuốc để giúp ngăn ngừa nôn mửa.
Viêm mê đạo
Nếu nôn mửa của bạn đi kèm với chóng mặt và cảm giác quay cuồng (chóng mặt), nó có thể được gây ra bởi một bệnh nhiễm trùng tai trong gọi là viêm mê đạo.
Đây là một rối loạn của tai trong do bị kích thích và sưng, gây chóng mặt, mọi vật như đảo lộn, quay cuồng, buồn nôn hoặc nôn. Các triệu chứng thường trở nên tồi tệ hơn khi chuyển động đầu và giảm khi mắt nhắm. Viêm mê đạo có thể xảy ra trong hoặc ngay sau khi bị nhiễm trùng tai, do nhiễm trùng đường hô hấp trên hoặc sau chấn thương đầu. Thông thường, không xác định được nguyên nhân. Các triệu chứng thường hết trong vòng một vài ngày.
Triệu chứng của viêm mê đạo:
- Chóng mặt, mọi vật như đảo lộn, quay cuồng, buồn nôn và nôn mửa, mất thăng bằng, mất thính giác ở tai bị ảnh hưởng, ù tai (ù tai), cử động mắt không tự nguyện (rung giật nhãn cầu).
- Viêm mê đạo thường sẽ cải thiện sau vài ngày và bác sĩ của bạn có thể kê đơn thuốc để giảm các triệu chứng nếu cần thiết.
Say tàu xe
Buồn nôn và nôn liên quan đến việc đi du lịch có thể là một dấu hiệu của chứng say tàu xe.
Những triệu chứng này đôi khi có thể được cải thiện bằng cách sử dụng các kỹ thuật như hướng mắt nhìn về ohias đường chân trời hoặc đánh lạc hướng bản thân bằng cách nghe nhạc. Ngoài ra, có một số thuốc để ngăn ngừa và điều trị chứng say tàu xe.
Viêm ruột thừa
Cũng như nôn mửa, viêm ruột thừa có thể gây đau dữ dội ở bụng. Bạn nên gọi 115 nếu bạn cảm thấy cơn đau đột ngột trở nên tồi tệ hơn và lan khắp bụng của bạn. Đây là những dấu hiệu cho thấy ruột thừa của bạn có thể bị vỡ.
Tính chất cơn đau rất đa dạng. Dù vậy, đau ruột thừa do viêm thể điển hình có tính chất như sau: Cơn đau khởi ở vùng quanh rốn hoặc trên rốn. Sau khoảng 2-12 giờ, đau tăng dần và di chuyển xuống vùng hố chậu phải, đau âm ỉ liên tục, tăng lên khi ho hoặc khi thay đổi tư thế,… . Đây là triệu chứng đáng tin cậy nhất để nhận biết 1 trường hợp viêm ruột thừa cấp.
Người bệnh có thể có các triệu chứng khác như: Chán ăn/ăn không ngon, nôn/buồn nôn, tiêu chảy, hiếm khi có táo bón, sốt.
Do tính chất đa dạng của đau ruột thừa, nên bệnh lý viêm ruột thừa có thể rất dễ hoặc rất khó chẩn đoán. Thực tế, hiện nay không có 1 triệu chứng, dấu hiệu lâm sàng hay xét nghiệm nào chẩn đoán chính xác viêm ruột thừa trong tất cả các trường hợp. Việc chẩn đoán thường được kết hợp dựa trên bệnh cảnh lâm sàng, thăm khám và các xét nghiệm.
Nếu bạn bị viêm ruột thừa, bạn thường sẽ cần phẫu thuật để cắt bỏ ruột thừa.
Nguyên nhân khác gây nôn ở người lớn
Nôn ở người lớn cũng có thể được gây ra bởi một số nguyên nhân khác, bao gồm:
- Một số loại thuốc, như thuốc kháng sinh và thuốc giảm đau opioid
- Uống quá nhiều rượu
- Nhiễm trùng thận và sỏi thận
- Tắc nghẽn trong ruột của bạn, có thể được gây ra bởi thoát vị hoặc sỏi mật
- Hóa trị và xạ trị
- Viêm túi mật cấp tính
Chăm sóc bản thân tại nhà và phòng ngừa
Trong hầu hết các trường hợp, bạn sẽ không cần bất kỳ điều trị cụ thể nào và có thể tự chăm sóc tại nhà cho đến khi bạn cảm thấy tốt hơn.
Tránh mất nước
Điều quan trọng nhất bạn có thể làm là thường xuyên uống từng ngụm nước nhỏ để không bị mất nước. Nôn ọe nhiều có thể dẫn đến việc cơ thể bị mất nước rất nhanh. Tuy nhiên, uống nhiều nước liên tục và vội vã có thể khiến bạn muốn nôn mửa trở lại. Bạn nên uống chầm chậm và từng hớp nước một. Đặt mục tiêu uống khoảng 30 ml nước hoặc ½ cốc nước một lần sau mỗi 20 phút hoặc hơn.
Ngậm một vài cục đá hay que kem lạnh cũng có thể giúp ngăn ngừa tình trạng mất nước. Bởi hỗn hợp này thường tan rất chậm, nên chúng có thể giúp bạn mất đi cảm giác buồn nôn.
Uống nước chanh, trà gừng hoặc trà bạc hà.
Chế độ ăn chỉ có chất lỏng, như nước xuýt, nước ép táo, và nước uống thể thao, cũng rất hữu hiệu.
Nếu thỉnh thoảng bạn bị ói mửa, có thể cơ thể bạn bị mất cân bằng điện giải. Tốt hơn hết là bạn nên bổ sung dung dịch bù nước hay nước uống thể thao với công thức điện giải.
Tránh xa sữa, rượu bia, caffein, đồ uống có ga, và hầu hết nước ép trái cây khác. Sữa có thể làm tăng cảm giác buồn nôn. Trong khi đó, rượu bia và caffeine có thể làm cơ thể bị mất nước. Đồ uống có ga thường khiến bạn muốn nôn nhiều hơn. Nước ép trái cây, như nước ép bưởi hay nước ép cam, có chứa quá nhiều axit, và cũng là nguyên nhân làm tình trạng buồn nôn thêm trầm trọng hơn.
Hấp thụ thực phẩm có chứa nhiều nước, như dưa hấu. Chúng có thể giúp cơ thể không bị mất nước.
Nâng cao đầu
Đầu có thể di chuyển không ngớt khi bạn nôn ọe. Cố gắng đỡ lấy đầu ở tư thế thoải mái nhất có thể.
Ngồi xuống, hoặc nằm tựa lưng
Gối ôm trên ghế sofa có thể dùng để tựa và nâng cơ thể. Di chuyển xung quanh hay nằm dưới sàn nhà có thể làm bạn cảm thấy khó chịu hơn.
Nếu bạn đang trong trường hợp nằm liệt giường, cố gắng nằm nghiêng một bên để không bị nghẹt thở khi ói mửa. Bạn cũng có thể bị nghẹn khi nôn nếu nằm thẳng người.
Không nên nằm xuống sau khi ăn xong vì hành động này có thể kích thích tình trạng buồn nôn bùng phát.
Chia thành nhiều bữa ăn nhỏ
Quá nhiều thức ăn trong dạ dày sẽ châm ngòi cho tình trạng buồn nôn và ói mửa. Bạn chỉ nên nhấm nháp món ăn từng chút một trong suốt một ngày, thay vì dùng bữa ăn nhiều món.
Thưởng thức đồ ăn nhạt, như bánh quy giòn, bánh mì nướng, khoai tây, và cơm. Chuối và nước sốt táo cũng là sự lựa chọn hoàn hảo. Chúng không hề làm dạ dày bạn khó chịu chút nào. Gà hoặc cá nướng cũng là nguồn thực phẩm giàu protein. Tuy nhiên, không nên ướp gia vị quá nhiều khi chế biến chúng.
Hạn chế tối đa thức ăn dầu mỡ và nhiều gia vị, ví dụ xúc xích, đồ ăn nhanh, và khoai tây chiên. Đồ ăn chiên nhiều dầu và đồ ăn quá nhiều đường thường không phải là sự lựa chọn đúng đắn.
Tạm biệt sản phẩm từ sữa
Tình trạng nôn ọe có thể khiến cơ thể tạm thời không thể dung nạp được chất lactose có trong sữa, ngay cả khi bạn không gặp bất cứ vấn đề gì liên quan đến việc uống sữa.
Ăn từ từ chậm rãi
Không nên ép bản thân ăn quá nhiều trong một lần. Bao tử giãn nở có thể làm tình trạng buồn nôn và ói mửa trở nên nghiêm trọng hơn.
Tránh xa yếu tố khởi phát
Một số tác nhân nhất định có thể gây ra nôn mửa, đặc biệt là đối với cá nhân nhạy cảm với một số mùi.
Mùi dầu mỡ của đồ ăn chiên rán có thể khiến bạn có cảm giác buồn nôn.
Nếu mùi thức ăn là một trong những yếu tố khởi phát, tốt hơn hết là bạn nên nhờ ai đó nấu ăn hộ bạn. Trường hợp này thường rất phổ biến ở giai đoạn đầu thai kỳ.
Những thứ nặng mùi, ví dụ như thuốc lá và nước hoa, cũng có thể khiến một số người cảm thấy muốn nôn và ói mửa.
Hít thở không khí trong lành
Hít thở không khí trong lành bằng cách ngồi gần cửa sổ hay đi bộ bên ngoài một lúc sẽ giúp bạn kiểm soát được cảm giác buồn nôn và ói mửa tốt hơn.
Cân nhắc đến việc áp dụng liệu pháp mùi hương
Liệu pháp này liên quan đến việc ngửi mùi hương từ tinh dầu thực vật và một số chất khác. Nhỏ từ 1 – 2 giọt tinh dầu lên một băng gạc sạch và hít vào. Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng tận hưởng mùi hương từ tinh dầu thiết yếu và hóa chất có thể mang lại hiệu quả trong việc giảm bớt cảm giác buồn nôn và ói mửa:
- Tinh dầu bạc hà. Tinh dầu này có công hiệu trong việc đẩy lùi tình trạng muốn nôn.
- Chiết xuất củ gừng. Mùi gừng có thể giúp xoa dịu dạ dày bạn và đồng thời ngăn ngừa nôn ọe.
Một thức uống ngọt như nước ép trái cây có thể hữu ích để thay thế đường bị mất, mặc dù bạn nên tránh đồ uống ngọt nếu chúng làm bạn cảm thấy mệt mỏi. Đồ ăn nhẹ mặn, chẳng hạn như khoai tây chiên giòn, có thể giúp thay thế muối bị mất.
Nhai một ít gừng
Ngửi hoặc nhai gừng có tác dụng chống lại tình trạng buồn nôn và ói mửa. Bên cạnh việc dùng gừng tươi, bạn nên cân nhắc đến việc sử dụng bột gừng, thuốc viên gừng hay trà gừng.
Nước ngọt có ga hương gừng (ginger ale) có thể giúp bạn cảm thấy khá hơn. Tuy nhiên, dùng chất bổ sung gừng hoặc gừng tươi thường có công hiệu hơn cả loại nước uống này. Hầu hết nước ngọt có ga hương gừng không chứa nhiều thành phần thiết yếu như gừng tươi. Hơn nữa, chất carbonat trong đồ uống này còn có thể làm tình trạng ói mửa trở nên xấu hơn.
Tự làm trà/nước sắc gừng. Có rất nhiều công thức chế biến, tuy nhiên công thức đơn giản là thái củ gừng thành nhiều lát nhỏ (cỡ bằng một “đốt ngón tay”). Sau đó, thêm 1/2 thìa cà phê lát gừng thái nhỏ vào khoảng 240 ml nước nóng. Ngâm trong vòng 5 – 10 phút.[32] Nếu muốn, bạn có thể thêm vào hỗn hợp này một ít mật ong. Đồ uống có chút vị ngọt có thể giúp làm êm dạ dày khó chịu của bạn.
Liều lượng an toàn tối đa của chất bổ sung gừng thường ở mức 4 g (khoảng 3/4 muỗng cà phê).
Phụ nữ mang thai và cho con bú có thể uống trà gừng. Tuy nhiên, không nên dùng hơn 1 g gừng mỗi ngày.
Gừng có thể làm cản trở đến một số loại thuốc làm loãng máu được kê theo toa. Do đó, nếu bạn đang dùng thuốc chống đông máu, hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi chế biến gừng.
Thử liệu pháp thảo dược
Nhiều loại thảo dược phổ biến khác có thể giúp xoa dịu triệu chứng buồn nôn và ói mửa như đinh hương, chiết xuất bạch đậu khấu, hạt thìa là Ai Cập, và chiết xuất từ rễ baikal. Tuy nhiên, loại thảo dược trên vẫn chưa được kiểm nghiệm lâm sàng. Bạn có thể thử chúng để xem tình trạng nôn ọe có dấu hiệu suy giảm hay không. Nhưng trong một vài trường hợp thì chúng có thể không hiệu nghiệm như mong đợi.
