Viêm da tiếp xúc là một bệnh về da trong đó có phát ban đỏ, ngứa do tiếp xúc trực tiếp với một chất hoặc phản ứng dị ứng với nó. Phát ban trong viêm da tiếp xúc không truyền nhiễm hoặc đe dọa tính mạng, nhưng nó có thể rất khó chịu. Nhiều chất có thể gây ra phản ứng như vậy, bao gồm xà phòng, mỹ phẩm, nước hoa, trang sức và thực vật.
Để điều trị viêm da tiếp xúc thành công, bạn cần xác định và tránh nguyên nhân gây ra phản ứng dị ứng của mình. Nếu bạn có thể tránh các chất kích ứng, phát ban thường sẽ hết sau hai đến bốn tuần. Bạn có thể thử làm dịu làn da của bạn bằng các miếng gạc mát, ướt, kem chống ngứa và các bước tự chăm sóc khác.
Mục lục
Viêm da tiếp xúc là gì?
Viêm da tiếp xúc được chia làm ba loại, đó là viêm da tiếp xúc dị ứng, viêm da tiếp xúc kích ứng và viêm da tiếp xúc do dị ứng ánh sáng.
1. Viêm da tiếp xúc dị ứng
Viêm da tiếp xúc dị ứng là tình trạng da có phản ứng dị ứng sau khi tiếp xúc với chất lạ. Phản ứng dị ứng khiến cơ thể giải phóng các hóa chất gây viêm, khiến da bị kích ứng và gây ngứa. Viêm da tiếp xúc dị ứng thường do các nguyên nhân sau gây ra:
- Mang trang sức hoặc vàng có chứa niken;
- Sử dụng găng tay bằng cao su (Xem thêm: Dị ứng với Latex)
- Sử dụng nước hoa, mỹ phẩm hoặc các sản phẩm chăm sóc da có chứa hóa chất gây dị ứng;
- Tiếp xúc với chất độc có trong cây sồi hoặc cây thường xuân.
2. Viêm da tiếp xúc kích ứng
Viêm da tiếp xúc kích ứng là dạng phổ biến nhất trong các loại viêm da tiếp xúc, bệnh xảy ra khi da tiếp xúc với chất độc hại. Các chất độc hại là nguyên nhân viêm da tiếp xúc kích ứng gồm:
- Axit có trong pin;
- Thuốc giặt tẩy;
- Nước chùi rửa, vệ sinh cống, rãnh;
- Dầu lửa, dầu hỏa;
- Chất tẩy rửa;
- Viêm da tiếp xúc kích ứng do chất tẩy rửa
- Bình xịt hơi cay;
- Chất pederin do các loại côn trùng ví dụ như kiến ba khoang (Paederus) hoặc bướm đục thân lúa (tryporyza) tiết ra.
Viêm da tiếp xúc kích ứng cũng có thể xảy ra ngay cả khi da tiếp xúc với các vật liệu ít gây kích thích nhưng do tiếp xúc quá nhiều lần, ví dụ như xà phòng hoặc thậm chí cả nước.
3. Viêm da tiếp xúc dị ứng với ánh sáng
Khác với hai loại viêm da tiếp xúc dị ứng nêu trên, viêm da dị ứng do tiếp xúc với ánh sáng là trường hợp rất hiếm gặp. Tình trạng phản ứng này chỉ xảy ra khi sử dụng kem chống nắng, trong đó, các hoạt chất khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời gây ra dị ứng.
Triệu chứng của viêm da tiếp xúc
Viêm da tiếp xúc thường xảy ra trên các khu vực của cơ thể bạn đã tiếp xúc trực tiếp với chất gây dị ứng. Phát ban thường xuất hiện trong vòng vài phút đến vài giờ tiếp xúc và có thể kéo dài hai đến bốn tuần.
Các dấu hiệu và triệu chứng của viêm da tiếp xúc bao gồm:
- Da bị bong tróc, có đóng vảy, khô
- Phát ban trên da
- Da phồng rộp dạng khô hoặc rỉ nước
- Da bị đỏ, thâm
- Da bị bỏng có hoặc không có cảm giác đau đi kèm
- Ngứa ngáy nhiều gây khó chịu. Có thể gây rát da dữ dội, triệu chứng viêm da tiếp xúc dị ứng này xuất hiện từ 24 – 36 tiếng sau khi tiếp xúc
- Bị nhạy cảm ánh nắng mặt trời
- Da bị sưng, đặc biệt là vùng da mắt, mặt hoặc bẹn.
Đối với viêm da tiếp xúc kích ứng thì có thể gây ra một số triệu chứng nhẹ như:
- Da bị phồng rộp
- Khô da gây nứt da
- Sưng trên da
- Có cảm giác da bị cứng hoặc nén chặt
- Loét, vết loét hở hình thành lớp vỏ
Với nguyên nhân viêm da tiếp xúc là do côn trùng thì triệu chứng ban đầu chỉ là xuất hiện một hoặc vài đám da đỏ và dài, hơi phù nề, có kích thước từ vài mm đến vài cm. Sau vài giờ đến một ngày thì xuất hiện mụn nước hoặc bọng nước giữa dát đỏ. Tổn thương đặc hiệu của viêm da tiếp xúc do côn trùng là các vệt dài, dấu ấn điểm chỉ. Nếu bị nhẹ, người bệnh sẽ chỉ cảm thấy rát và ngứa, trên da nổi một vài vết đỏ lấm tấm có kèm mụn nước và mụn mủ nhỏ. Sau khoảng 3 – 5 ngày, vùng da tiếp xúc bị tổn thương sẽ khô mà không phỏng nước hoặc bọng mủ. Nếu bị nặng hơn, vùng da bị thương tổn mà nguyên nhân viêm da tiếp xúc là do tiếp xúc côn trùng sẽ rộng hơn, có bọng nước hoặc mủ nông lan rộng, thậm chí có thể trợt loét, hoại tử.
Khi nào đi khám bác sĩ
Gặp bác sĩ nếu:
- Phát ban rất khó chịu đến nỗi bạn đang mất ngủ hoặc bị phân tâm khỏi các hoạt động hàng ngày
- Phát ban đột ngột, đau đớn, nghiêm trọng hoặc lan rộng
- Bạn xấu hổ vì vẻ ngoài của bạn
- Phát ban không đỡ hơn trong vòng ba tuần
- Phát ban ảnh hưởng đến khuôn mặt hoặc bộ phận sinh dục của bạn
Tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức trong các tình huống sau:
- Bạn nghĩ rằng da của bạn bị nhiễm trùng. Triệu chứng bao gồm sốt và mủ chảy ra từ mụn nước.
- Phổi, mắt hoặc mũi của bạn bị đau và viêm, có lẽ do hít phải chất gây dị ứng.
- Bạn nghĩ rằng phát ban đã làm thương tổn niêm mạc miệng và đường tiêu hóa.
Nguyên nhân gây viêm da tiếp xúc
Viêm da tiếp xúc được gây ra bởi bạn tiếp xúc với một chất gây kích ứng da hoặc gây ra phản ứng dị ứng. Chất này có thể là một trong hàng ngàn chất gây dị ứng và chất kích thích được biết đến. Một số chất này có thể gây ra cả viêm da tiếp xúc kích thích và viêm da tiếp xúc dị ứng.
Bệnh có thể xảy ra với mọi độ tuổi và giới tính. Hơn 50% người Mỹ trưởng thành đều mắc bệnh ít nhất một lần.
Viêm da tiếp xúc kích ứng là loại phổ biến nhất. Phản ứng da không dị ứng này xảy ra khi một chất làm hỏng lớp bảo vệ bên ngoài của da bạn.
Một số người phản ứng với các chất kích thích mạnh sau một lần tiếp xúc. Những người khác có thể phát triển các dấu hiệu và triệu chứng sau khi tiếp xúc nhiều lần với các chất kích thích nhẹ. Và một số người phát triển khả năng chịu đựng chất này theo thời gian.
Các chất kích thích phổ biến bao gồm:
- Dung môi
- Rượu
- Chất tẩy trắng và chất tẩy rửa
- Dầu gội, sữa tắm
- Các chất trong không khí, như mùn cưa hoặc bụi len
- Một số loại cây
- Phân bón và thuốc trừ sâu
Viêm da tiếp xúc dị ứng xảy ra khi một chất mà bạn nhạy cảm (dị ứng) kích hoạt phản ứng miễn dịch trên da. Nó thường chỉ ảnh hưởng đến khu vực tiếp xúc với chất gây dị ứng. Nhưng nó có thể được kích hoạt bởi một cái gì đó xâm nhập vào cơ thể bạn thông qua thực phẩm, hương liệu, thuốc hoặc thủ thuật y tế hoặc nha khoa (viêm da tiếp xúc hệ thống).
Bạn có thể trở nên nhạy cảm với một chất gây dị ứng mạnh như cây thường xuân sau một lần tiếp xúc. Các chất gây dị ứng yếu hơn có thể cần nhiều lần phơi nhiễm trong vài năm để gây ra dị ứng. Một khi bạn bị dị ứng với một chất, thậm chí một lượng nhỏ chất này cũng có thể gây ra phản ứng.
Các chất gây dị ứng phổ biến bao gồm:
- Niken, được sử dụng trong đồ trang sức, khóa và nhiều mặt hàng khác
- Các loại thuốc, như kem kháng sinh và thuốc kháng histamine đường uống
- Balsam của Peru, được sử dụng trong nhiều sản phẩm, như nước hoa, mỹ phẩm, nước súc miệng và hương liệu
- Formaldehyd, có trong chất bảo quản, chất khử trùng và quần áo
- Các sản phẩm chăm sóc cá nhân như chất khử mùi, sữa tắm, thuốc nhuộm tóc, mỹ phẩm và sơn móng tay
- Các loại thực vật như cây thường xuân độc và xoài, có chứa một chất gây dị ứng cao gọi là urushiol
- Các chất trong không khí, như phấn hoa và thuốc trừ sâu dạng phun
- Các sản phẩm gây ra phản ứng khi bạn ở ngoài nắng (viêm da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời), như một số loại kem chống nắng và thuốc uống
- Trẻ em cũng có thể mắc viêm da tiếp xúc từ việc tiếp xúc với tã, khăn lau trẻ em, kem chống nắng, quần áo có thuốc nhuộm, v.v.
Các yếu tố rủi ro của viêm da tiếp xúc
Một số công việc và sở thích khiến bạn có nguy cơ bị viêm da tiếp xúc cao hơn. Bao gồm:
- Nhân viên y tế và nha khoa
- Thợ kim khí
- Công nhân xây dựng
- Thợ làm tóc và thẩm mỹ
- Cơ khí
- Thợ lặn hoặc người bơi, do cao su trong mặt nạ hoặc kính bảo hộ
- Tiếp xúc thường xuyên với chất tẩy rửa
- Người làm vườn và công nhân nông nghiệp
- Đầu bếp và những người khác làm việc với thức ăn
Biến chứng
Viêm da tiếp xúc có thể dẫn đến nhiễm trùng nếu bạn liên tục gãi vào vùng bị ảnh hưởng, khiến nó bị ướt và chảy nước. Điều này tạo ra một môi trường tốt cho vi khuẩn hoặc nấm phát triển và có thể gây nhiễm trùng.
Chẩn đoán viêm da tiếp xúc
Các chuyên gia đã xác định có trên 3.700 nguyên nhân gây viêm da tiếp xúc dị ứng ở người. Vì vậy, để điều trị viêm da tiếp xúc cần chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây bệnh. Các biện pháp chẩn đoán gồm:
- Chẩn đoán viêm da tiếp xúc dựa vào việc hỏi bệnh nhân và thăm khám lâm sàng. Bác sĩ của bạn có thể chẩn đoán viêm da tiếp xúc và xác định nguyên nhân của nó bằng cách nói chuyện với bạn về các dấu hiệu và triệu chứng của bạn, hỏi bạn để tìm ra manh mối về chất kích hoạt và kiểm tra đặc điểm và cường độ phát ban của bạn.
- Bác sĩ cũng có thể kiểm tra mức độ dị ứng của da bằng cách cho da tiếp xúc với một lượng nhỏ chất có thể gây kích ứng da và theo dõi vết phát ban trong khoảng 1 – 2 ngày. Nếu da có phản ứng dị ứng, đây sẽ là cơ sở để bác sĩ xác định nguyên nhân và có phương pháp điều trị viêm da tiếp xúc. Sau khi cách ly với nguyên nhân gây bệnh và triệu chứng có cải thiện thì càng khẳng định kết quả chẩn đoán
- Đối với tình trạng viêm da tiếp xúc do côn trùng thì việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào triệu chứng lâm sàng, bao gồm: Bệnh có xuất hiện đột ngột không, các tổn thương cơ bản trên da là những dát đỏ có bọng nước, dát đỏ phân bố thành dải, vết và thường gặp ở vùng hở, có cảm giác rát bỏng, ngứa, đau tại vị trí tiếp xúc nhưng không nặng nề.
Chuẩn bị cho cuộc hẹn với bác sĩ
Bạn có thể làm gì để chuẩn bị gặp bác sĩ?
- Liệt kê các dấu hiệu và triệu chứng của bạn, bao gồm khi chúng bắt đầu và thời gian chúng kéo dài.
- Tránh bất kỳ chất mà bạn nghĩ rằng có thể đã gây ra phát ban.
- Ghi chú về bất kỳ sản phẩm mới nào bạn đã bắt đầu sử dụng và bất kỳ chất nào thường xuyên tiếp xúc với các vùng da bị ảnh hưởng của bạn.
- Lập danh sách tất cả các loại thuốc và chất bổ sung bạn dùng. Thậm chí hãy mang theo các chai bạn sử dụng và tờ hướng dẫn sử dụng. Bao gồm bất kỳ loại mỹ phẩm bạn đang sử dụng.
Liệt kê các câu hỏi để hỏi bác sĩ của bạn
Đối với viêm da tiếp xúc, một số câu hỏi cơ bản bạn có thể hỏi bác sĩ bao gồm:
- Điều gì có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng của tôi?
- Xét nghiệm nào cần thiết để xác nhận chẩn đoán?
- Những phương pháp điều trị nào có thể phù hợp với tôi?
- Tình trạng này là tạm thời hay mãn tính?
- Tôi có thể chờ chúng tự biến mất không?
- Gãi sẽ lan rộng phát ban không?
- Có nổi mụn nước lan rộng phát ban?
- Những thói quen chăm sóc da nào bạn đề nghị để cải thiện tình trạng của tôi?
- Làm thế nào tôi có thể ngăn chặn điều này trong tương lai?
Những gì mong đợi từ bác sĩ của bạn
Bác sĩ của bạn có thể hỏi bạn những câu hỏi như sau:
- Khi nào bạn bắt đầu nhận thấy các triệu chứng?
- Bạn có thường xuyên có triệu chứng không?
- Các triệu chứng của bạn liên tục xuất hiện hay thỉnh thoảng? Các triệu chứng có xuất hiện vào cuối tuần hoặc trong kỳ nghỉ không?
- Có bất cứ điều gì dường như làm cho các triệu chứng của bạn tốt hơn hoặc tồi tệ hơn?
- Bạn đã bắt đầu sử dụng bất kỳ loại xà phòng, kem dưỡng da, mỹ phẩm hoặc các sản phẩm gia dụng mới?
- Công việc hoặc sở thích của bạn có liên quan đến việc sử dụng các sản phẩm thường xuyên tiếp xúc với da của bạn không?
Điều trị viêm da tiếp xúc
Lối sống và biện pháp khắc phục tại nhà
Để giúp giảm ngứa và làm dịu da bị viêm, hãy thử các phương pháp tự chăm sóc sau:
Tránh các chất gây kích ứng hoặc dị ứng
Chìa khóa cho việc này là xác định những gì gây ra phát ban của bạn và tránh xa nó. Bác sĩ có thể cung cấp cho bạn một danh sách các sản phẩm thường chứa chất ảnh hưởng đến bạn. Bạn cũng có thể yêu cầu danh sách các sản phẩm không có chất ảnh hưởng đến bạn.
Đeo trang sức đúng cách
Nếu bạn bị dị ứng với kim loại trong một món đồ trang sức, bạn có thể đeo nó bằng cách đặt một rào cản giữa bạn và kim loại. Ví dụ, lót bên trong vòng đeo tay bằng một miếng băng keo trong hoặc sơn nó bằng sơn móng tay trong suốt.
Thoa kem chống ngứa hoặc kem dưỡng da vào khu vực bị ảnh hưởng
Một loại kem không cần kê toa có chứa ít nhất 1% hydrocortison có thể tạm thời làm giảm ngứa của bạn. Một loại thuốc mỡ steroid có thể được sử dụng một hoặc hai lần một ngày trong hai đến bốn tuần. Hoặc thử kem dưỡng da calamine.
Uống thuốc chống ngứa
Một loại thuốc corticosteroid hoặc thuốc kháng histamine không kê toa, chẳng hạn như diphenhydramine (Benadryl), có thể hữu ích nếu bạn bị ngứa nặng.
Làm mát
Làm ẩm khăn mềm và giữ chúng chống lại phát ban để làm dịu làn da của bạn trong 15 đến 30 phút. Lặp lại nhiều lần trong ngày.
Tránh gãi
Cắt móng tay của bạn. Nếu bạn không thể không gãi một vùng ngứa, hãy che nó bằng băng.
Ngâm mình trong bồn tắm mát mẻ thoải mái
Rắc baking soda hoặc bột yến mạch vào nước tắm và ngâm mình.
Bảo vệ đôi tay của bạn
Rửa sạch và lau khô tay và nhẹ nhàng sau khi rửa. Sử dụng kem dưỡng ẩm trong suốt cả ngày. Và chọn găng tay dựa trên những gì bạn đang bảo vệ bàn tay của bạn. Ví dụ, găng tay nhựa lót bằng bông rất tốt nếu tay bạn thường xuyên bị ướt.
Thuốc
Nếu các bước chăm sóc tại nhà không làm giảm các dấu hiệu và triệu chứng của bạn, bác sĩ có thể kê đơn thuốc. Ví dụ:
Kem steroid hoặc thuốc mỡ
Những loại kem bôi hoặc thuốc mỡ bôi tại chỗ giúp làm dịu phát ban của viêm da tiếp xúc. Một steroid tại chỗ có thể được áp dụng một hoặc hai lần một ngày trong hai đến bốn tuần. Đối với tổn thương khô có thể bôi bằng kem dạng mỡ có chứa corticoid hoặc kem mỡ kháng sinh để phòng ngừa nhiễm trùng như Fucidin.
Thuốc uống
Trong trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ có thể kê toa corticosteroid đường uống để giảm viêm, thuốc kháng histamine để giảm ngứa hoặc kháng sinh để chống nhiễm trùng vi khuẩn.
Đa phần các trường hợp viêm da tiếp xúc sẽ tự khỏi và bạn không cần phải lo lắng quá nhiều. Tuy nhiên, nếu bị phát ban ở vùng gần mắt hoặc miệng, hoặc vùng da bị dị ứng rộng, hoặc các triệu chứng không cải thiện khi điều trị tại nhà thì người bệnh cần đến chuyên khoa da liễu để được khám và điều trị đúng phương pháp.
Phòng ngừa viêm da tiếp xúc
Các bước phòng ngừa chung bao gồm:
Tránh các chất gây kích ứng và dị ứng
Cố gắng xác định và tránh các chất gây kích ứng da của bạn hoặc gây ra phản ứng dị ứng.
Rửa sạch
Bạn có thể loại bỏ hầu hết các chất gây phát ban nếu bạn rửa sạch da ngay sau khi tiếp xúc với nó. Sử dụng xà phòng nhẹ, không mùi thơm và nước ấm. Rửa sạch hoàn toàn. Đồng thời giặt bất kỳ quần áo hoặc các vật dụng khác có thể đã tiếp xúc với chất gây dị ứng thực vật, chẳng hạn như cây thường xuân độc.
Mặc quần áo bảo hộ hoặc găng tay
Khẩu trang, kính bảo hộ, găng tay và các vật dụng bảo vệ khác có thể bảo vệ bạn khỏi các chất gây kích ứng, bao gồm cả chất tẩy rửa gia dụng.
Sử dụng kem hoặc gel
Những sản phẩm này có thể cung cấp một lớp bảo vệ cho làn da của bạn. Ví dụ, một loại kem bôi ngoài da có chứa bentoquatam (IvyBlock) có thể ngăn ngừa hoặc làm giảm phản ứng của da bạn với cây thường xuân độc.
Sử dụng kem dưỡng ẩm
Thường xuyên thoa kem dưỡng ẩm có thể giúp phục hồi lớp ngoài cùng của da và giữ cho làn da của bạn đàn hồi, dẻo dai.
Chăm sóc xung quanh vật nuôi
Chất gây dị ứng từ thực vật, như cây thường xuân độc, có thể bám vào vật nuôi và sau đó lây sang người.
Chọn sản phẩm phù hợp
Mua những sản phẩm được dán nhãn là không gây dị ứng hoặc không mùi.
Tránh dùng latex
Không sử dụng găng tay cao su nếu bị dị ứng với latex, thay vào đó có thể dùng găng tay vinyl nếu cần phải đeo găng tay để bảo vệ da. Hoặc cũng có thể bôi dầu chống thấm nước trước khi mang găng tay cao su để ngăn ngừa xảy ra dị ứng.
Mặc quần áo dài
Nên mặc áo quần dài khi đi bộ ở những nơi trống trải đề phòng trường hợp tiếp xúc với côn trùng hoặc các chất do côn trùng tiết ra gây kích ứng da.
