Nám da: Nguyên nhân, biểu hiện, chẩn đoán và cách điều trị

Nám là một rối loạn sắc tố phổ biến làm cho các mảng màu nâu hoặc xám xuất hiện trên da. Tình trạng da này chủ yếu xuất hiện trên mặt.

Các khu vực phổ biến nhất thường xuất hiện nám trên khuôn mặt bao gồm: sống mũi, trán, má. Nám cũng có thể xuất hiện trên các khu vực khác của cơ thể, đặc biệt là những nơi tiếp xúc với nhiều ánh sáng mặt trời. Những khu vực này có thể bao gồm: Vai, cẳng tay, cổ.

Theo Học viện Da liễu Hoa Kỳ, chỉ có 10% các trường hợp nám xảy ra ở nam giới. Phụ nữ có nước da sẫm màu và đang mang thai có nguy cơ bị nám cao hơn.

Nám là gì?

Nám da là vấn đề không còn quá xa lạ đối với phụ nữ, đó là tình trạng da xuất hiện những đám màu nâu hoặc màu xám nâu trên da. Đó là những mảng màu nâu xuất hiện trên da, hình thành do sự gia tăng hắc sắc tố melanin. Melanin là yếu tố quyết định màu da của con người, có vai trò chống nắng, bảo vệ cơ thể khỏi tác hại của tia UV có trong ánh nắng mặt trời. Thế nhưng, nếu sắc tố này được sản xuất quá nhiều sẽ dẫn đến tình trạng tích tụ, tập trung tại một vùng nhất định trên da và gây ra nám.

Nám da mặt là loại nám da hay gặp nhất, sự thay đổi sắc tố da có thể xảy ra trên da mặt, môi, trán, cằm, sóng mũi. Ngoài ra, bệnh cũng có thể gặp ở những vị trí khác nhau trên cơ thể, đặc biệt là vùng da thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng mặt trời như da vùng cánh tay hay cổ.

Nám da thường gặp nhất ở phụ nữ 20-50 tuổi (phụ nữ trong độ tuổi sinh sản), trong đó nám da ở phụ nữ có thai và nám da sau sinh khá phổ biến. Nam giới ít khi bị nám da hơn nữ giới. Bệnh cũng liên quan đến đến địa lý, chủng tộc, màu da khi mà phụ nữ châu Á, da màu có tỷ lệ nám da cao hơn so với phụ nữ da trắng.

Nám da xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn nam giới và thường được kết hợp với những thay đổi nội tiết tố. Đó là lý do tại sao nám da phát triển thường trong khi mang thai, khi sử dụng liệu pháp thay thế hormone (HRT) hoặc uống thuốc tránh thai. Nám da khi mang thai là tương đối phổ biến. Đôi khi nó được gọi là “mặt nạ của thai kỳ” hoặc “chloasma”. Nám da này thường kéo dài cho đến khi thai nghén kết thúc và vài tháng sau khi sinh.

Yếu tố quan trọng nhất trong sự phát triển của hắc tố là tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Sử dụng các loại thuốc làm cho bạn nhạy cảm với ánh nắng mặt trời (photosensitizing) có thể làm tăng nguy cơ phát triển nám. Nó có thể bao gồm một số mỹ phẩm và các loại thuốc dùng để điều trị ung thư buồng trứng hoặc tuyến giáp. Bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời là một phần cần thiết của điều trị nám. Ví dụ, phụ nữ có thai hoặc những người dùng thuốc hormone khi được bảo vệ tránh ánh nắng mặt trời sẽ hạn chế phát triển nám.

Nguyên nhân gây nám da

Các bác sĩ không hiểu đầy đủ tại sao nám xảy ra. Nó có thể là do sự hoạt động của các tế bào melanocytes (tế bào tạo màu) trong da, khiến chúng tạo ra quá nhiều mảng màu nâu hoặc xám nâu trên da. Do đó, những người có tông màu da tối sẽ dễ bị nám hơn, vì họ có nhiều melanocytes hơn những người có làn da sáng hơn.

Nguyên nhân nội sinh

• Sự lão hóa là một quá trình tất yếu của da.
• Sự thay đổi nội tiết tố: Nám da có thể xảy ra ở phụ nữ có thai hoặc phụ nữ sau sinh; những người sử dụng thuốc tránh thai hay nội tiết thay thế, nám da cũng có thể gặp ở bệnh nhân mắc các bệnh lý nội tiết tại tuyến giáp, buồng trứng. Việc rối loạn nội tiết tố gây ra tình trạng hắc sắc tố melanin tăng nhanh cũng là nguyên nhân thường thấy gây nám da. Phụ nữ mang thai thường bị nám, tỉ lệ này rơi vào khoảng từ 50-70%. Việc sử dụng thuốc ngừa thai, hoặc bước vào giai đoạn tiền mãn kinh, tuổi dậy thì… cũng là những nguyên nhân khiến bạn mắc phải nám. Thông thường, nếu bạn bị nám do rối loạn nội tiết thì sau khi bạn ổn định lại nội tiết tố, nám sẽ tự mất đi.
• Stress kéo dài.
• Nhiễm độc thủy ngân, chì, corticoid,… có trong các loại mỹ phẩm.
• Cơ địa.

Nguyên nhân ngoại sinh

• Tiếp xúc ánh nắng mặt trời gay gắt: Các tia bức xạ UVA, UVB có trong ánh nắng kích thích tế bào hắc tố, đặc biệt là trên nền da có tiềm ẩn dị ứng do hóa chất, sẽ trực tiếp gây ra rối loạn sắc tố da, đồng thời thúc đẩy lão hóa da, ung thư da và gián tiếp gây nám da. Đây là một trong những nguyên nhân quan trọng nhất gây nám. Tác động của ánh nắng mặt trời sẽ làm sản sinh một cách bất thường lượng melanin dưới da, khiến những đốm nám hình thành và lan rộng. Bên cạnh đó, việc để làn da tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời còn phá hủy tế bào, làm vỡ cấu trúc dưới da dẫn đến việc da khô, lão hóa.
• Bệnh lý viêm, nhiễm trùng nhiễm độc.
• Dị ứng da tại chỗ.
• Dinh dưỡng không hợp lý: thiếu hoa quả tươi, thiếu các loại Vitamin thiết yếu.
• Một số sản phẩm chăm sóc da, nếu chúng gây kích ứng da của một người

Ngoài ra, có thể có một thành phần di truyền để trị nám, vì những người có người trong gia đình gần bị nám có nhiều khả năng tự phát triển nó. Theo các nghiên cứu khoa học, tỉ lệ bệnh nhân có tiền sử gia đình có người bị nám da lên đến khoảng 30%. Đây là một trong những nguyên nhân gây “đau đầu” nhất, bởi nám da do yếu tố di truyền rất khó chữa trị.

Đối tượng nguy cơ bệnh nám da

• Phụ nữ: Nữ giới có nguy cơ nám da cao hơn nam giới rất nhiều lần, có đến 90% bệnh nhân nám da ở Hoa Kỳ là nữ giới.
• Người da màu: ở châu Á, Địa Trung Hải, Trung Đông, Bắc Phi, người Mỹ gốc Phi,…
• Tiền sử gia đình có người bị nám da.
• Sử dụng hormon Estrogen và Progesterone ngoại sinh.
• Bệnh lý tuyến giáp.
• Stress.

Triệu chứng của nám da

Ngoài những thay đổi về ngoại hình, nám không gây ra bất kỳ triệu chứng thực thể nào. Triệu chứng chủ yếu của nám là sự phát triển của các mảng da bị đổi màu. Mặc dù nó không gây ra bất kỳ triệu chứng thực thể nào khác, một số người thấy sự xuất hiện của các mảng màu tối này gây khó chịu.

Khu vực phổ biến nhất cho các mảng nám xuất hiện là khuôn mặt. Các vị trí phổ biến bao gồm môi trên, sống mũi, má và trán.

Ít phổ biến hơn, nám có thể xuất hiện trên trên cánh tay và cổ.

Phân biệt nám da và tàn nhang?

Nám da

Nám da là các đốm sẫm màu với nhiều mức độ đậm nhạt. Thường xuất hiện đối xứng 2 bên má, môi trên, cằm, trán,… Nám da đặc trưng bởi màu sắc sẫm, nâu hoặc thâm vàng, có nhiều kích thước nhưng thường lớn hơn tàn nhang.

Tàn nhang

Tàn nhang cũng là tình trạng tăng sắc tố, tuy nhiên không giống như nám da có màu sắc khá đặc trưng, tàn nhang có màu sắc đa dạng hơn với màu nâu sẫm, nâu nhạt, vàng, đỏ, xám, đen. Đậm độ tàn nhang thay đổi theo cường độ ánh sáng mặt trời, vậy nên mùa hè thì tàn nhang đậm hơn mùa đông. Kích thước của tàn nhang thường nhỏ hơn so với nám da, các đốm có thể nhỏ như đầu tăm cho đến hạt vừng.

Chẩn đoán nám

Các bác sĩ da liễu thấy rằng hầu hết các trường hợp nám dễ chẩn đoán khi khám da bên ngoài. Tuy nhiên, vì nám có thể giống với các tình trạng da khác, bác sĩ da liễu có thể làm sinh thiết nhỏ trong lần khám đầu tiên.

Sinh thiết liên quan đến việc lấy một phần rất nhỏ của da để kiểm tra thêm trong phòng thí nghiệm.

Tiền sử bệnh và sử dụng thuốc cũng như mỹ phẩm của bạn sẽ giúp xác định được các yếu tố có thể gây ra rối loạn. Bác sĩ có thể sử dụng một đèn đặc biệt (Wood) phát ra ánh sáng đặc biệt để xem sự đổi màu da rõ ràng hơn.

Điều trị nám

Điều trị không phải lúc nào cũng cần thiết cho nám.

Nếu thay đổi nội tiết tố, chẳng hạn như những thay đổi xảy ra trong khi mang thai hoặc trong khi dùng thuốc tránh thai, đã gây ra nám, nó sẽ mờ dần sau khi sinh hoặc một khi ngừng uống thuốc.

Đối với những người khác, nám có thể kéo dài trong nhiều năm hoặc thậm chí đến hết đời. Nếu nám không phai theo thời gian, một người có thể tìm cách điều trị để giúp loại bỏ hoặc làm mờ các mảng tối màu.

Tuy nhiên, không phải tất cả các phương pháp điều trị đều có hiệu quả với tất cả mọi người. Và nám có thể quay trở lại ngay cả sau khi điều trị thành công.

Việc điều trị nám da thường không dễ dàng. Bệnh nhân thường phải mất đến 6 tháng – 1 năm cho một liệu trình điều trị. Bác sĩ thường phối hợp nhiều biện pháp để đạt được hiệu quả cao trong điều trị nám da, tùy vào từng trường hợp cụ thể.

Ngoài thuốc bôi tại chỗ do bác sĩ chỉ định, muốn chữa nám da cần thay đổi chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt. Một chế độ dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò quan trọng trong điều trị. Các thức ăn giàu glutathione như cà chua có thể ngăn ngừa quá trình hình thành nám da. Các thực phẩm giàu selen như măng, nấm, trứng, hải sản,… giúp phòng ngừa nám tái phát. Việc bổ sung các thực phẩm giàu vitamin C, E cũng rất cần thiết để có được một làn da khỏe mạnh, hạn chế sự hình thành nám da. Các thức ăn gây kích thích như ớt, tiêu, bia rượu,… cũng cần được hạn chế.

Chống nắng cũng là một yếu tố quan trọng trong việc điều trị, đặc biệt từ 10 đến 15h hàng ngày là lúc ánh nắng có tia UV rất cao gây hại cho da, ngăn cản hiệu quả điều trị nám da. Việc bôi kem chống nắng là điều hết sức cần thiết để bảo vệ làn da tránh khỏi các tia bức xạ mặt trời nguy hiểm. Bên cạnh đó, các biện pháp tránh nắng vật lý như áo quần chống nắng, đội mũ, mang khẩu trang, găng, vớ,… cũng cần được thực hiện mới có thể đem lại hiệu quả điều trị.

Các lựa chọn điều trị nám bao gồm:

Thuốc

Hydroquinone

Các bác sĩ thường sử dụng hydroquinone là dòng điều trị đầu tiên cho nám. Hydroquinone có sẵn dưới dạng kem dưỡng da, lotion hoặc gel. Tuy nhiên, hydroquinone có thể gây ra một số bệnh viêm da tiếp xúc như cảm giác châm chích trên da và nổi mẩn đỏ ở 25% bệnh nhân.

Một người có thể bôi trực tiếp sản phẩm hydroquinone lên các mảng da bị đổi màu.

Hydroquinone có sẵn ở các hiệu thuốc, nhưng bác sĩ cũng có thể kê toa các loại kem mạnh hơn. Hydroquinone hoạt động bằng cách làm sáng màu của các mảng da.

Kem kết hợp

Trong một số trường hợp, bác sĩ da liễu có thể chọn kê toa các loại kem kết hợp có thể chứa hydroquinone, corticosteroid và tretinoin trong một. Chúng được gọi là triple creams.

Thuốc bôi ngoài da

Thay vì các loại kem thuốc khác, bác sĩ da liễu cũng có thể kê toa axit azelaic hoặc axit kojic. Những axit này có tác dụng làm sáng các vùng da tối.

Tẩy tế bào chết

Các vết nám ngoài da thông thường có thể được tẩy đi. Hơn nữa, tẩy tế bào chết cũng giúp các chất ức chế tyrosine thâm nhập hiệu quả hơn. Tuy nhiên, bạn phải thực hiện phương pháp này một cách cẩn thận vì có thể gây viêm da sau điều trị sắc tố.

• Hydroxy acids alpha dạng bôi bao gồm axit glycolic và axit lactic. Bạn sẽ thấy chất này trong các loại kem hoặc trong các loại mặt nạ hóa học. Nó sẽ loại bỏ lớp da ngoài cùng của bạn và nhờ có độ pH thấp, nó giúp ức chế hoạt động của tyrosine.
• Retinol như tretinoin cũng rất có hiệu quả trong điều trị nám. Tuy nhiên, tretinoin là một chất dẽ gây kích ứng và có thể sẽ khiến bạn bị viêm da tiếp xúc. Bạn cũng hãy nhớ rằng không sử dụng thuốc này khi đang mang thai.
• Axit salicylic là một thành phần phổ biến trong kem dưỡng da, đôi khi cũng là thành phần của mặt nạ hóa học. Tuy nhiên, trong điều trị nám, nó không mang lại hiệu quả cao.

Công thức hiệu quả nhất đó là một sự kết hợp của Hydroquinone, Tretinoin và Steroid ở dạng bôi ngoài da. Khoảng 60 – 80% bệnh nhân có kết quả cải thiện trong tiến trình điều trị. Nhiều kết hợp khác của các chất tại chỗ được sử dụng phổ biến và chúng đạt hiệu quả cao hơn so với dùng đơn độc. Tuy nhiên, các sản phẩm này thường đắt tiền.

Axit và các hóa chất dùng trong điều trị nám sẽ mang lại hiệu quả nhanh hơn so với các thành phần của phương pháp tự nhiên. Nếu nồng độ sử dụng axit nồng độ thấp, nó sẽ không gây hại nhiều cho da. Tuy nhiên nó vẫn gây phản ứng phụ ở những người có da nhạy cảm.

Bên cạnh những ưu điểm trên, axit và hóa chất có thể gây ảnh hưởng đến các lớp da của bạn, đặc biệt là các lớp da non. Trong một số trường hợp, mặt nạ hóa học được dùng nhằm mục đích loại bỏ các lớp da bên ngoài và kích thích lớp da mới phát triển. Hơn nữa, chi phí điều trị của các phương pháp này thường cao.

Ngoài ra, nếu da của bạn nhạy cảm với các thành phần như hydroquinone thì bạn sẽ rất dễ gặp các tác dụng phụ như lột da, da trở nên tối màu hơn và giải phóng histamin.

Can thiệp bên ngoài

Nếu sản phẩm bôi ngoài da không có tác dụng, bác sĩ da liễu có thể sử dụng các biện pháp sau:

Microdermabrasion

Điều trị siêu mài mòn da (Microdermabrasion) là một trong những điều trị không xâm lấn và không phẫu thuật phổ biến nhất hiện nay. Microdermabrasion là phương pháp an toàn, nhanh, tiện lợi và được chứng minh hiệu quả đối với tất cả màu và loại da, từ màu sáng đến sậm, từ da khô đến da dầu. Tiến trình chống lão hóa này có thể mang lại làn da sáng và mịn màng hơn trên vùng da cần tẩy tế bào chết như mặt, cổ, tay và ngực. Một chùm tinh thể oxide aluminum được tiếp xúc trực tiếp lên da thông qua một tay cầm sẽ làm nới lỏng và tẩy lớp da chết trên cùng; đồng thời để lộ ra lớp da mới, khỏe mạnh hơn.

Chemical peel

Phương pháp Peel da được xem như một “vị cứu tinh” đối với các trường hợp nám da. Bởi pương pháp này được thực hiện dựa trên cơ chế tự thay da của con người. Thông thường chu kỳ này là 28 ngày, đối với những người lớn tuổi hơn, chu kỳ kéo dài ngày hơn. Peel da sử dụng các dược chất tự nhiên tác động lên lớp thượng bì, đẩy nhanh quá trình thay da sinh học, các tế bào sừng hóa sẽ bong tróc, cồi mụn được gom lại, loại bỏ nám, sạm, thúc đẩy sản sinh collagen, tái tạo tế bào mới. Vì vậy, sau khi Peel và bạn có một làn da mới sáng mịn hơn. Thực hiện đúng liệu trình Peel, các vết nám sẽ dần dần được cải thiện.

Để điều trị nám da, đòi hỏi bạn cần kiên nhẫn và kiên nhẫn. Bởi nám là một bệnh lý khó điều trị. Bỏ cuộc giữa chừng hoặc khi thấy vết nám nhạt màu lại ngưng điều trị dù chưa hết liệu trình, bạn sẽ dễ đối mặt với nguy cơ nám sậm màu hơn và lan rộng hơn.

Một điều cần chú ý đến khi bạn Peel trị nám đó chính là bạn cần tránh nắng thật kỹ và có một chế độ chăm sóc da thật tốt sau khi Peel.

Điều trị bằng laser

Laser là một liệu pháp điều trị với một ưu điểm rất lớn là mang lại kết quả nhanh chóng. Tái tạo bề mặt da bằng laser là một cách hiệu quả giúp điều trị da bị hư tổn. Liệu pháp này có thể được thực hiện bằng một thủ thuật xâm lấn hoặc không xâm lấn. Laser xâm lấn sẽ sử dụng xung ánh sáng cường độ cao để loại bỏ các lớp da ngoài cùng bị hư hại. Nhờ đó, da bạn sẽ mịn màng và săn chắc hơn.

Ngoài ra, liệu pháp laser xâm lấn còn giúp loại bỏ nếp nhăn và điều trị các vấn đề về sắc tố. Laser không xâm lấn hoạt động bằng cách kích thích sự tăng trưởng collagen và làm săn chắc da từ sâu bên trong. Thủ thuật này sẽ không khiến bạn bị đau đớn hay bị thương.

Dermabrasion

Phương pháp mài da (Dermabrasion) sử dụng một số dụng cụ như chổi cước kim loại, đầu mài kim cương để loại bỏ đi những lớp da trên cùng. Chổi cước và đầu mài hoạt động rất nhanh. nó mài trực tiếp vào bề mặt da nhằm loại bỏ đi những vùng da sần sùi. Phương pháp làm đẹp này gây tổn thương và chảy máu da nhưng sau một thời gian, vết thương sẽ mau chóng lành lại, lớp da non xuất hiện thay thế cho phần da tổn thương đã được loại bỏ trong quá trình mài.

Những yếu tố ảnh hưởng quyết định độ sâu cho mỗi lần mài da tùy thuộc vào dụng cụ mài và tình trạng hiện tại của da. Phương pháp mài da chủ yếu được áp dụng cho phần da mặt nhưng những vùng da khác trên cơ thể vẫn có thể được điều trị theo phương pháp này. Mài da có tác dụng cải thiện tình trạng sẹo do mụn và những nếp nhăn quanh miệng. Ngoài ra, phương pháp này còn dùng trong điều trị “mũi sư tử” (Rhinophyma) gây nên bởi bệnh rosacea.

Một số lựa chọn điều trị này có tác dụng phụ hoặc có thể gây ra thêm các vấn đề về da. Tốt nhất là nói chuyện với bác sĩ hoặc bác sĩ da liễu về tất cả các rủi ro có thể.

Nhiều sự đổi màu sẽ mờ dần hoặc biến mất một khi kích thích tố ổn định và tránh tốt ánh nắng mặt trời. Đối với những người bị nám da ảnh hưởng đến thẩm mỹ thì điều trị có thể giúp cải thiện làm mờ các vết nám. Kết quả điều trị không thể hết 100 % nhưng cũng sẽ làm làn da đẹp ra khoảng > 80%.

Phòng tránh nám da

Việc điều trị nám da thường không đơn giản và khá tốn kém. Tuy nhiên, các biện pháp sau có thể giúp phòng ngừa các vấn đề tăng sắc tố da nói chung và nám da nói riêng.

Tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời từ 10h đến 15h

Vì lúc này các tia bức xạ hoạt động mạnh nhất và có thể làm tổn thương làn da.

Bôi kem chống nắng

Trước khi ra ngoài cần bôi kem chống nắng trước 15-30 phút, loại kem chống nắng được lựa chọn cần có chỉ số SPS tối thiểu là 30. Cần bôi lại sau mỗi 2h hoặc nhiều lần hơn nếu da đổ nhiều mồ hôi hoặc đi bơi.

Che chắn làn da bằng các trang phục chống nắng

Mũ rộng vành, áo quần hay váy chống nắng có thể hạn chế sự tác động trực tiếp của tia nắng lên da.

Chế độ dinh dưỡng

Rau quả tươi có thể giúp có được làn da khỏe, đẹp. Uống nhiều nước cũng rất cần thiết cho da cũng như các hoạt động khác của cơ thể. Một chế độ dinh dưỡng giàu các Vitamin A, E, C hay Omega-3,… sẽ đẩy lùi tiến trình lão hóa da, giảm thiểu nguy cơ nám da. Hạn chế bia rượu, các thức ăn gây nóng, các thức ăn làm sung huyết da có thể hạn chế được nám da cũng như các vấn đề tăng sắc tố khác trên da.

Sử dụng mỹ phẩm được kiểm định an toàn

Các mỹ phẩm có thể chứa những chất có hại cho da, trong đó có chất bào mòn da và khiến cho da dễ bị nám. Vì vậy, không nên sử dụng các mỹ phẩm không rõ nguồn gốc xuất xứ, các loại mỹ phẩm không an toàn cho da, và một điều cần lưu ý là lựa chọn mỹ phẩm phù hợp với từng loại da của mỗi người.

Đi khám bác sĩ da liễu khi có các vấn đề trên da

Không để tình trạng nám da quá lâu rồi mới đi khám, vì việc phát hiện và điều trị sớm sẽ đem lại hiệu quả cao hơn. Tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc hay các sản phẩm không rõ nguồn gốc, vì có thể làm cho nám da nặng nề thêm.

Kết luận

Nám gây ra các mảng tối hình thành trên da, hay gặp nhiều nhất trên khuôn mặt. Trong khi những thay đổi trên da là vô hại, một số người có thể thấy chúng gây khó chịu.

Các phương pháp điều trị có hiệu quả đối với một số người. Nám là do thay đổi nội tiết tố có thể mờ dần theo thời gian khi nồng độ hormone trở lại bình thường. Sau khi điều trị, nám vẫn có thể quay lại. Vì thế, quan trọng là bạn cần thực hiện tốt các biện pháp phòng tránh nêu trên.

Đi khám bác sĩ nếu bạn phát hiện bất kỳ sự đổi màu da mà không giải thích được. Mặc dù nám không cần điều trị, bác sĩ có thể phân biệt nám do rối loạn da hay các nguyên nhân bệnh tật khác có thể cần phải được điều trị.