Bệnh bạch biến là một loại bệnh da liễu thường gặp mà trong đó các tế bào sắc tố da bị phá hủy từ đó làm thay đổi màu da. Bệnh biểu hiện bởi những dát, mảng giảm sắc tố so với vùng da xung quanh, không ngứa, không đóng vảy, giới hạn rõ. Đây là bệnh lành tính, không lây và có ảnh hưởng nhiều về mặt thẩm mỹ.
Thông thường, màu của tóc và da được xác định bởi melanin. Bệnh bạch biến xảy ra khi các tế bào sản xuất melanin chết hoặc ngừng hoạt động. Bệnh bạch biến ảnh hưởng đến mọi người thuộc mọi loại da, nhưng nó có thể dễ nhận thấy hơn ở những người có làn da tối màu. Tình trạng này không nguy hiểm đến tính mạng hoặc truyền nhiễm. Nó có thể gây căng thẳng hoặc khiến bạn cảm thấy tồi tệ.
Điều trị bệnh bạch biến có thể khôi phục màu cho vùng da bị ảnh hưởng. Nhưng nó không ngăn ngừa mất màu da hoặc tái phát.
Bệnh ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống và tâm lý của người bệnh, đặc biệt ở sự phức tạp của nguyên nhân cũng như những khó khăn trong điều trị. Tại Hoa Kỳ, tỷ lệ bệnh chiếm 1%. Bệnh có tính chất gia đình trong khoảng 30% các trường hợp. Hầu hết bệnh nhân đều khỏe mạnh, có kết hợp với các bệnh lý tự miễn khác như bệnh tuyến giáp, đái tháo đường, thiếu máu, thiểu sản tủy. Do đó, ngoài khía cạnh thẩm mỹ, cần quan tâm chú ý đến các bệnh lý đi kèm.
Mục lục
Bệnh bạch biến là gì?
Bạch biến là một bệnh da mất sắc tố melanin không rõ nguyên nhân, tổn thương là những vùng da không có tế bào hắc tố tạo nên những dát mất sắc tố nhưng không mất cảm giác. Phân bổ sang thương thường đối xứng; lông, tóc ở vùng da bệnh cũng bạc màu.
Sang thương bạch biến thường xuất hiện ở mặt, cổ, ngực, cơ quan sinh dục ngoài, quanh các lỗ thiên nhiên, niêm mạc, mặt duỗi bàn tay bàn chân. Bệnh có thể khu trú chỉ với một hoặc vài tổn thương hay lan toả với tổn thương rộng hơn, nhiều hơn và có thể chiếm đến trên 80% diện tích cơ thể. Do có tình trạng mất sắc tố melanin, vùng da bạch biến rất dễ bị bỏng nắng và bệnh nhân có nguy cơ cao bị ung thư da. Bệnh thường kết hợp với những bất thường ở mắt, đặc biệt là viêm mống mắt.
Bạch biến có thể xảy ra khắp nơi, không phân biệt tuổi, giới tính hay chủng tộc, chiếm tỉ lệ 1% – 2% dân số thế giới. Bệnh chưa rõ nguyên nhân nhưng nhiều giả thiết cho rằng có thể do các yếu tố tự miễn, tự độc tế bào, di truyền hay thần kinh gây ra. Điều kiện thuận lợi gây khởi phát bạch biến: Stress, chấn thương, tiếp xúc với hoá chất (phenol, thiol), phỏng nắng, bệnh tự miễn (rụng tóc từng vùng, bệnh tuyến giáp tự miễn Graves, thiếu máu ác tính, tiểu đường type I, bệnh Addison, viêm gan tự miễn).
Khoảng 15%-20% các trường hợp bệnh bạch biến có thể tự khỏi sau một thời gian. Tuy nhiên,vì bạch biến có thể gây cảm xúc căng thẳng nghiêm trọng cho bệnh nhân nên bệnh cần phải được điều trị.
Có nhiều lựa chọn khác nhau trong điều trị bạch biến nhằm phục hồi sắc tố cho vùng da bệnh với những ưu điểm cũng như bất lợi riêng. Không phương pháp điều trị nào có kết quả hoàn toàn hay thích hợp cho tất cả bệnh nhân bạch biến.
Nguyên nhân của bạch biến
Nguyên nhân gây bệnh bạch biến còn chưa được biết rõ. Chỉ có một điều chắc chắn rằng bạch biến xuất hiện là do sự giảm số lượng và chất lượng của các tế bào sắc tố da ở vùng da bị bệnh. Một vài giả thuyết cho rằng bệnh bạch biến có thể do ảnh hưởng của bệnh tự miễn hoặc có thể do di truyền, liên quan đột biến ở gen DR4, B13 hoặc BW35 của HLA.
Các tự kháng thể xem các tế bào sắc tố như là các kháng nguyên và chống lại chúng, phá hủy tế bào sắc tố và làm giảm sản xuất sắc tố melanin. Khoảng 20 – 30% bệnh nhân bạch biến có tự kháng thể chống lại tế bào của tuyến giáp, tuyến thượng thận, tuyến sinh dục, gan tụy nên một số bệnh nhân bạch biến có các bệnh lý kèm theo liên quan đến các cơ quan kể trên.
Yếu tố nguy cơ của bệnh bạch biến
Những ai thường mắc phải bạch biến?
Bệnh bạch biến có ảnh hưởng đến tất cả các nhóm chủng tộc và sắc tộc. Bệnh thường được thấy rõ hơn ở những người có màu da sậm. Bạch biến có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào, nhưng gần một nửa các trường hợp mắc bệnh bạch biến thường xảy ra ở những người nhỏ hơn 20 tuổi.
Những yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc bạch biến?
Có rất nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh bạch biến, bao gồm:
- Yếu tố di truyền: Bệnh bạch biến có thể di truyền trong gia đình; những người có tiền sử gia đình bị bệnh bạch biến hoặc tóc bạc sớm thường có nguy cơ mắc bệnh bạch biến cao hơn.
- Những yếu tố khác bao gồm: Các loại bệnh tự miễn dịch, như bệnh viêm tuyến giáp tự miễn.
Triệu chứng của bạch biến
Dấu hiệu bạch biến bao gồm:
- Mất màu da loang lổ
- Làm trắng sớm hoặc làm xám tóc trên da đầu, lông mi, lông mày hoặc râu
- Mất màu trong các mô nằm bên trong miệng và mũi của bạn
- Mất hoặc thay đổi màu sắc của lớp bên trong nhãn cầu (võng mạc)
- Bệnh bạch biến có thể bắt đầu ở mọi lứa tuổi, nhưng thường xuất hiện trước 20 tuổi.
Biểu hiện chính của bệnh bạch biến là những dát, mảng trắng, giới hạn rõ, mất sắc tố da so với những vùng da xung quanh do các tế bào sắc tố da ở đó đã không còn hoặc đã ngưng hoạt động. Vị trí thường xuất hiện của các mảng bạch biến là những vùng hở, phơi nhiễm với ánh sáng mặt trời như tay, chân, mặt, môi.
Da trên đám bạch biến vẫn bình thường, không bị teo, không đóng vảy, cảm giác trên da không biến đổi, không đau ngứa, không tê dại. Lông trên đám bạch biến cũng bị trắng.
Triệu chứng phụ thuộc vào thể bạch biến
Phụ thuộc vào thể bệnh bạch biến, các mảng da bị đổi màu có thể xuất hiện theo cách khác nhau:
Thể bạch biến toàn thân
Đây là thể bệnh phổ biến nhất. Các mảng bạch biến thường xuất hiện ở nhiều vùng trên cơ thể và có tính chất đối xứng
Thể bạch biến phân đoạn
Thường biểu hiện chỉ một bên hoặc một vùng trên cơ thể. Thể này có xu hướng xuất hiện ở những bệnh nhân trẻ tuổi hơn, chỉ tiến triển trong vòng 1 đến 2 năm.
Thể bạch biến khu trú
Chỉ xảy ra ở một vài vị trí trên cơ thể.
Tiến triển
Rất khó để dự đoán được tiến triển của bệnh. Đôi khi các mảng bạch biến sẽ tự khu trú mà không cần điều trị. Trong hầu hết các trường hợp, các mảng da mất sắc tố sẽ lan rộng ra. Bệnh tiến triển mạn tính, có những đợt nặng lên, tổn thương thường nặng lên vào mùa hè, giảm đi vào mùa đông.
Bệnh nhân càng trẻ, tiên lượng càng tốt với thời gian bị bệnh càng ngắn và có nhiều hy vọng khỏi bệnh hơn. Ngược lại, bệnh nhân càng lớn tuổi, thời gian mắc bệnh càng kéo dài, kết quả đáp ứng điều trị càng kém đi.
Những người mắc bệnh bạch biến có thể tăng nguy cơ:
- Đau khổ hoặc sang chấn
- Cháy nắng và ung thư da
- Các vấn đề về mắt, chẳng hạn như viêm mống mắt (viêm mống mắt)
- Mất thính lực
Khi nào đi khám bác sĩ?
Gặp bác sĩ nếu các vùng da, tóc hoặc mắt của bạn mất màu. Bệnh bạch biến không có thuốc chữa. Nhưng điều trị có thể giúp ngăn chặn hoặc làm chậm quá trình đổi màu và trả lại màu cho một số vùng trên làn da của bạn.
Phân biệt bạch biến và bạch tạng
Bạch tạng (albinism) là bệnh giảm sắc tố di truyền, tính lặn với biểu hiện giảm sắc tố đồng đều ở da, tóc và võng mạc. Bạch tạng hiếm khi chỉ biểu hiện ở da, nhưng có thể chỉ biểu hiện ở mắt một cách đơn thuần. Cơ chế bệnh sinh có liên quan đến vai trò của men tyrosinase trong việc chuyển hóa tyrosin thành dopa.
Bệnh biểu hiện với da bị giảm hay mất hẳn sắc tố, tóc bạc, người bệnh sợ ánh sáng, bị giật nhãn cầu. Khám ghi nhận đáy mắt và mống mắt trong suốt. Hậu quả là bệnh nhân bị giảm thị lực, không chịu được ánh sáng mặt trời, da nhạy cảm với tia cực tím và dễ bị ung thư da ở vùng tiếp xúc với ánh sáng. Người bệnh cần mang kính mát, khăn che ánh sáng mặt trời.
Dấu hiệu trên da: Đa phần những người mắc bệnh bạch tạng thường có làn da hồng và màu tóc trắng. Một số trường hợp mắc bệnh bạch tạng vẫn có màu da từ trắng đến nâu. Sắc tố da ở người bệnh bạch tạng có màu nhạt hơn so với những người bình thường. Người mắc bệnh bạch tạng có hàm lượng sắc tố melanin tăng lên theo thời gian từ khi nhỏ cho đến lúc trưởng thành. Những dấu hiệu dễ nhận thấy trên da của người bệnh như:
- Có những đốm tàn nhang
- Sạm da do lượng sắc tố melanin tăng lên
- Xuất hiện nhiều nốt ruồi, nốt ruồi nâu đen và nốt ruồi đỏ hồng
- Da dễ bị rám nắng
Màu mắt
Màu mắt người bệnh bạch tạng thường có màu từ xanh đến nâu, ngoài ra có thể thay đổi theo từng độ tuổi. Đặc biệt, tình trạng thiếu sắc tố sẽ khiến mắt bị mờ dần, vì vậy khiến mắt người bệnh trở nên nhạy cảm và dễ bị tổn thương.
Dấu hiệu nhận biết ở tóc
Màu tóc của người mắc phải bệnh bạch tạng sẽ có màu từ trắng cho đến nâu. Khi ở độ tuổi trưởng thành màu sắc tóc có thể sẽ sẫm dần.
Dấu hiệu về nhận biết tầm nhìn
Những dấu hiệu và triệu chứng để nhận biết bệnh bạch tạng liên quan đến những chức năng của mắt như:
- Trẻ thường bị bệnh cận thị hay viễn thị sớm;
- Rung giật nhãn cầu;
- Mất khả năng nhìn về một hướng hoặc di chuyển cùng 1 hướng;
- Loạn thị gây mờ mắt.
Các biện pháp chẩn đoán bệnh bạch biến
Nếu bác sĩ nghi ngờ bạn bị bạch biến, bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh của bạn, kiểm tra bạn và cố gắng loại trừ các vấn đề y tế khác, chẳng hạn như viêm da hoặc bệnh vẩy nến. Bác sĩ có thể sử dụng một chiếc đèn đặc biệt để chiếu ánh sáng cực tím lên da để xác định xem bạn có bị bạch biến hay không.
Chẩn đoán bệnh bạch biến chủ yếu dựa vào việc khai thác tiền sử và các triệu chứng lâm sàng. Việc thăm khám và hỏi bệnh sử giúp loại trừ một số bệnh lý khác như viêm da hoặc vảy nến. Bác sĩ sử dụng đèn chiếu tia UV lên da để xác định xem bệnh nhân có mắc bệnh bạch biến không.
Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định để làm thêm các xét nghiệm khác như:
- Sinh thiết một mẩu da ở vùng thương tổn
- Lấy máu để tìm kiếm các nguyên nhân tự miễn bên dưới như thiếu máu hoặc đái tháo đường.
Các phương pháp điều trị bệnh bạch biến
Do nguyên nhân gây bệnh bạch biến vẫn chưa được hiểu rõ nên vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu. Hiện nay, điều trị bệnh còn nhiều khó khăn, việc điều trị chỉ mới dừng lại ở việc giải quyết triệu chứng. Nhiều phương pháp điều trị có sẵn để giúp khôi phục màu da hoặc thậm chí màu da như ban đầu. Kết quả khác nhau và không thể đoán trước. Một số phương pháp điều trị có tác dụng phụ nghiêm trọng. Vì vậy, bác sĩ có thể đề nghị bạn trước tiên hãy thử cải thiện vẻ ngoài của làn da bằng cách sử dụng các sản phẩm tự nhuộm da hoặc trang điểm.
Nếu bạn và bác sĩ quyết định điều trị tình trạng của bạn bằng thuốc, phẫu thuật hoặc trị liệu, quá trình này có thể mất nhiều tháng để đánh giá hiệu quả của nó. Và bạn có thể phải thử nhiều hơn một phương pháp hoặc kết hợp các phương pháp trước khi bạn tìm ra phương pháp điều trị phù hợp nhất với mình.
Ngay cả khi điều trị thành công trong một thời gian, kết quả có thể không kéo dài và tái phát.
Thuốc
Không có loại thuốc nào có thể ngăn chặn quá trình bạch biến – mất tế bào sắc tố (melanocytes). Nhưng một số loại thuốc, được sử dụng một mình hoặc với liệu pháp ánh sáng, có thể giúp khôi phục một số tông màu da.
Nhóm thuốc có tác dụng tăng cảm ứng với ánh sáng toàn thân hoặc tại chỗ như chế phẩm có psoralen như meladinin, melagenin kết hợp với việc chiếu tia cực tím bước sóng ngắn hoặc dài tại vùng tổn thương. Các tác dụng phụ của nhóm thuốc này bao gồm chán ăn, tăng men gan, vàng da. Thuốc được bôi tại chỗ có thể làm cho đám bạch biến bị đỏ rát phỏng nước nên có thể dùng kết hợp với các thuốc chống viêm, chống dị ứng, ức chế miễn dịch (corticoid, immuran, cyclosporin). Thuốc được chỉ định ở những bệnh nhân từ 12 tuổi trở lên.
Corticosteroid là thuốc bôi được lựa chọn để phối hợp với các liệu pháp trị liệu khác như laser CO2, UVB phổ hẹp, dẫn xuất vitamin D3… đem lại hiệu quả điều trị tốt hơn, nhất là những trường hợp bạch biến khu trú. Cùng với tác dụng chống viêm, nhóm thuốc này còn có tác dụng ức chế hệ miễn dịch của người bệnh bằng cách tác động làm giảm số lượng các cytokine. Chính vì vậy thuốc làm giảm hoạt động của tự kháng thể gây rối loạn sắc tố. Corticosteroid có nhiều nhóm thuốc khác nhau, việc lựa chọn loại thuốc cụ thể phụ thuộc vào vị trí xuất hiện của các mảng rối loạn sắc tố. Hydrocortisone được ưu tiên sử dụng đối với những tổn thương ở mặt. Những vị trí khác trên da nên lựa chọn corticosetroid nhóm III, IV. Tuy nhiên, vì tác dụng phụ, mà thuốc bị hạn chế sử dụng cho bệnh bạch biến ở trẻ em và không nên sử dụng kéo dài trên 2 tháng.
Thuốc uống chống nắng: Ở bệnh nhân bạch biến, chất lượng cũng như số lượng của tế bào sắc tố giảm sút nên khả năng bảo vệ cơ thể trước tác hại của ánh sáng mặt trời bị giảm sút. Ngoài việc sử dụng các thuốc chống nắng dạng bôi ngoài da, người bệnh nên kết hợp cả dạng thuốc uống chống nắng để tránh sự cháy nắng ở những vùng da giảm sắc tố. Việc chống nắng còn giúp làm giảm sự tương phản màu sắc giữa vùng da lành và da bệnh, tránh mất thẩm mỹ, cũng như tránh hiện tượng Koebner làm tổn thương da.
Liệu pháp
Kết hợp psoralen và liệu pháp ánh sáng.
Phương pháp điều trị này kết hợp một chất có nguồn gốc thực vật gọi là psoralen với liệu pháp ánh sáng (quang hóa trị liệu) để trả lại màu cho các mảng da đổi màu. Sau khi bạn uống psoralen bằng miệng hoặc bôi nó lên vùng da bị ảnh hưởng, bạn tiếp xúc với tia cực tím A (UVA), tia UVB hoặc ánh sáng excimer. Những phương pháp này có xu hướng có kết quả tốt hơn là chỉ dùng thuốc hoặc chỉ dùng ánh sáng. Bạn có thể cần lặp lại các phương pháp điều trị tối đa ba lần một tuần trong sáu đến 12 tháng.
Loại bỏ các màu còn lại (depig sắc)
Liệu pháp này có thể là một lựa chọn nếu bệnh bạch biến lan rộng và khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả. Một tác nhân được áp dụng cho các khu vực không bị ảnh hưởng của da. Điều này dần dần làm sáng nó để nó hòa trộn với các khu vực bị đổi màu. Liệu pháp này được thực hiện một hoặc hai lần một ngày trong chín tháng hoặc lâu hơn.
Tác dụng phụ có thể bao gồm đỏ, sưng, ngứa và khô da. Làn da của bạn có thể sẽ trở nên nhạy cảm với ánh sáng mặt trời.
Phẫu thuật
Phẫu thuật có thể là một lựa chọn cho bạn nếu liệu pháp ánh sáng không hiệu quả. Phẫu thuật cũng có thể được sử dụng cùng với những liệu pháp đó. Mục tiêu của các kỹ thuật này là làm đều màu da của bạn bằng cách khôi phục lại màu sắc.
Ghép da
Trong thủ tục này, bác sĩ sẽ loại bỏ những phần rất nhỏ trên da bình thường, sắc tố của bạn và gắn chúng vào những vùng bị mất sắc tố. Thủ tục này đôi khi được sử dụng nếu bạn có những mảng nhỏ của bệnh bạch biến.
Rủi ro có thể bao gồm nhiễm trùng, sẹo, màu đốm và thất bại của khu vực để tái màu.
Blister grafting
Trong phương pháp này, bác sĩ của bạn tạo ra các mảng phồng da trên da bình thường. Sau đó bác sĩ sẽ cấy ghép chúng vào một vùng da bị đổi màu.
Rủi ro có thể bao gồm sẹo và sự thất bại của khu vực để tái tạo màu. Và tổn thương da do hút thuốc có thể gây ra một mảng bạch biến khác.
Cấy vi sắc tố
Trong kỹ thuật này, bác sĩ của bạn sử dụng một dụng cụ phẫu thuật đặc biệt để cấy sắc tố vào da của bạn. Đó là phương pháp hiệu quả nhất đối với người có nước da sẫm màu.
Những hạn chế bao gồm khó khăn trong việc kết hợp màu da và đôi khi lại kích hoạt một mảng bạch biến khác.
Tư vấn tâm lý
Bệnh bạch biến gây ra nhiều tác động lên tâm lý của người bệnh, gây giảm sút chất lượng cuộc sống. Một số vấn đề mà người bệnh phải đối mặt bao gồm bất thường về tâm lý, khó khăn về tình dục, băn khoăn, lo lắng và phối hợp các vấn đề trên.
Do đó, vai trò của việc tư vấn tâm lý trong điều trị bạch biến là vô cùng quan trọng, cần nhấn mạnh để người bệnh hiểu rõ bệnh chỉ ảnh hưởng về mặt thẩm mỹ chứ ít nguy hiểm đến tính mạng.
Cấy tế bào sắc tố da
Đây là phương pháp mới trong điều trị bệnh bạch biến nhưng đòi hỏi chi phí và kỹ thuật cao nên không được áp dụng rộng rãi.
Tóm lại, bạch biến là một bệnh lý ngoài da lành tính, có thể gặp ở mọi lứa tuổi với tỷ lệ đồng đều ở cả hai giới. Việc điều trị bệnh là một quá trình lâu dài cần sự phối hợp kiên trì giữa bệnh nhân và bác sĩ. Người bệnh cần giữ vững tâm lý, tránh bi quan lo lắng làm bệnh diễn tiến nặng hơn.
Phương pháp điều trị trong tương lai
Phương pháp điều trị đang được nghiên cứu bao gồm:
- Một loại thuốc để kích thích các tế bào sản xuất màu (melanocytes). Được gọi là afamelanotide, phương pháp điều trị tiềm năng này được cấy dưới da để thúc đẩy sự phát triển của melanocytes.
- Một loại thuốc giúp kiểm soát melanoctyes. Prostaglandin E2 đang được thử nghiệm như một cách để phục hồi màu da ở những người bị bạch biến cục bộ không lan rộng. Nó được áp dụng cho da dưới dạng gel.
- Một loại thuốc đảo ngược mất màu. Tofacitinib, một loại thuốc uống thường được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp, đã cho thấy một số tiềm năng như là một điều trị cho bệnh bạch biến.
