Nhắc đến ung thư, chắc hẳn mọi người đều kinh hãi. Trước đây, người ta nghĩ rằng ung thư là căn bệnh của nhà nghèo, nhưng không phải vậy. Nói đúng hơn, ung thư có thể xảy ra với bất cứ cơ quan nào trong cơ thể, với bất cứ ai, giàu nghèo sang hèn và sẵn sàng biến nhà giàu thành nhà nghèo sau những đợt điều trị.
Vậy ung thư là gì? Nó di căn như như thế nào? Có những loại ung thư nào mà bạn nên biết? Trong bài viết dưới đây chúng ta sẽ đi tìm hiểu về căn bệnh đáng sợ này.
Mục lục
Ung thư là gì?
Ung thư không chỉ là một bệnh. Có hơn 200 loại ung thư khác nhau chứ nó không chỉ là một bệnh đơn thuần. Ung thư có thể xuất phát từ bất cứ nơi nào trên cơ thể, phổi, vú, đại tràng hoặc thậm chí là trong máu. Các loại ung thư giống nhau ở một số phương diện nhưng khác nhau ở cách phát triển và lan rộng. Trong tất cả các loại ung thư, một số tế bào trong cơ thể vì một lý do nào đó mà bắt đầu phân chia không ngừng nghỉ và lan rộng sang các mô xung quanh.
Ung thư là bệnh của tế bào, mà như bạn biết đó, cơ thể được tạo thành từ hàng tỷ tỷ tế bào. Do đó, nó có thể xảy ra ở bất kỳ cơ quan nào trong cơ thể. Cuộc sống của chúng ta đều bắt đầu từ một tế bào. Thông thường, tế bào phát triển và phân chia để hình thành các tế bào mới và hình thành mô cơ quan. Mô tạo nên các cơ quan và tập hợp các cơ quan tạo nên chúng ta. Khi các tế bào già đi hoặc bị hư hại, chúng sẽ chết và các tế bào mới sẽ thay thế chúng.
Tuy nhiên, khi ung thư phát triển, trật tự quá trình này bị phá vỡ. Các tế bào ngày càng trở nên bất thường chúng già đi hoặc bị hư hỏng nhưng vẫn tồn tại trong khi đúng ra chúng phải chết và các tế bào mới bất thường hình thành ngày càng nhiều. Những tế bào lỗi có thể phân chia không dừng lại và hình thành nên các khối u.
Nhiều loại ung thư tạo thành khối u rắn chắc, đó là tập hợp của các mô. Ung thư máu, chẳng hạn như bệnh bạch cầu, thường không hình thành các khối u rắn chắc.
Ung thư tức là các khối u ác tính, có nghĩa là chúng có thể lây lan hoặc xâm nhập vào các mô lân cận. Ngoài ra, khi những khối u này phát triển, một số tế bào ung thư có thể vỡ ra và di chuyển đến những nơi xa xôi trong cơ thể thông qua máu hoặc hệ thống bạch huyết và hình thành các khối u mới cách xa khối u ban đầu. Ví dụ, các tế bào ung thư trong phổi có thể di chuyển đến xương và phát triển ở ñó. Khi các tế bào ung thư lan rộng, hiện tượng này được gọi là di căn. Khi ung thư phổi lan đến xương, nó vẫn được gọi là ung thư phổi. Đối với bác sĩ, các tế bào ung thư trong xương nhìn vẫn giống như các tế bào ung thư trong phổi. Ung thư không được gọi là ung thư xương trừ khi nó bắt đầu từ trong xương.
Không giống như các khối u ác tính, các khối u lành tính không lan tràn hoặc xâm nhập vào các mô lân cận. Tuy nhiên, khối u lành tính đôi khi có thể có kích thước khá lớn. Khi loại bỏ khối u lành chúng thường không phát triển trở lại trong khi các khối u ác tính sẽ vẫn phát triển rất nhanh. Không giống như hầu hết các khối u lành tính ở những nơi khác trong cơ thể, các khối u não lành tính vẫn có thể đe dọa tính mạng.
Sự khác biệt giữa các tế bào ung thư và tế bào bình thường
Xét trên nhiều phương diện, các tế bào ung thư rất khác với các tế bào bình thường. Chúng phát triển ngoài tầm kiểm soát và xâm lấn các mô xung quanh. Một điểm khác biệt quan trọng là các tế bào ung thư ít chuyên biệt hơn các tế bào bình thường. Các tế bào bình thường khi trưởng thành sau một số lần phân chia nhất định, sẽ xảy ra quá trình biệt hóa về cấu trúc và thực hiện các chức năng riêng biệt của mô hay cơ quan. Các tế bào sau biệt hóa thường sẽ ít phân chia hơn tế bào chưa biệt hóa. Trong khi ở các tế bào ung thư, quá trình biệt hóa thường không diễn ra. Đặc điểm này của tế bào ung thư làm chúng phân chia không kiểm soát được.
Ngoài ra, các tế bào ung thư có thể bỏ qua các tín hiệu khiến cho các tế bào ngừng phân chia. Trong tế bào ung thư, các tín hiệu ngừng phân chia này thường không hoạt động và tế bào ung thư sẽ phân chia liên tục không ngừng nghỉ. Các tế bào của cơ thể đều được lập trình tự chết khi tế bào đó già hoặc bị tổn thương không thể sửa chữa được, quá trình đó được gọi là chết theo chương trình (hay Apoptosis). Tế bào ung thư có nhiều sai hỏng nhưng quá trình này lại không được diễn ra và tế bào ung thư vẫn được tồn tại khi được cung cấp chất dinh dưỡng.
Tế bào ung thư có thể biến các tế bào xung quanh thành môi trường để nuôi khối u. Các tế bào ung thư có thể ảnh hưởng đến các tế bào, mô và mạch máu bình thường xung quanh và biến chúng thành các môi trường để nuôi khối u. Ví dụ, các tế bào ung thư có thể làm cho các tế bào bình thường gần đó hình thành các mạch máu cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của khối u. Các mạch máu này cũng làm nhiệm vụ loại bỏ các chất thải ra khỏi các khối u.
Ngoài ra, một đặc điểm nữa của tế bào ung thư là chúng thường có thể thoát khỏi sự kiểm soát của hệ thống miễn dịch. Bình thường, hệ thống miễn dịch có thể phát hiện, loại bỏ các tế bào bị tổn thương hoặc bất thường khỏi cơ thể nhưng một số tế bào ung thư có thể “trốn” khỏi hệ miễn dịch.
Các khối u cũng có thể sử dụng hệ miễn dịch để sống và phát triển. Ví dụ, với sự giúp đỡ của một số tế bào hệ thống miễn dịch ngăn chặn đáp ứng miễn dịch, tế bào ung thư thực sự có thể giữ cho hệ thống miễn dịch không giết chết các tế bào ung thư.
Ung thư phát sinh như thế nào?
Ung thư gây ra bởi những thay đổi đột biến bất thường của cấu trúc di truyền (gen)
Ung thư là một bệnh di truyền – có nghĩa là, nó được gây ra bởi những thay đổi gen kiểm soát hoạt động của các tế bào trong cơ thể chúng ta. Đặc biệt là kiểm soát quá trình phát triển và phân chia tế bào.
Những thay đổi di truyền gây ung thư có thể được thừa hưởng từ cha mẹ. Chúng cũng có thể phát sinh trong suốt cuộc đời của một người. Trong quá trình sinh sống của người, các ADN có thể bị ảnh hưởng và hư hại bởi các yếu tố tác động từ bên ngoài môi trường như tia cực tím (UV) từ mặt trời, khói thuốc lá, các hóa chất độc hại, phóng xạ, và các phân tử không ổn định do cơ thể sinh ra trong quá trình đồng hóa, thường được gọi là gốc tự do. Các tác nhân có thể ngăn chặn các hoạt động sống còn của tế bào như phiên mã gene, đó là bước đầu tiên trong sản xuất protein. Hậu quả của những tác động này là có thể tạo ra những tế bào có ADN “bất thường”.
Những thay đổi di truyền gây ra các loại ung thư khác nhau ở mỗi người. Khi ung thư tiếp tục phát triển, những thay đổi bổ sung có thể xảy ra. Ngay cả trong cùng một khối u, các tế bào khác nhau có thể có những thay đổi di truyền khác nhau. Nói cách khác là, khối u phổi của người này khác với khối u phổi của người kia, khối u não khác với khối u xương…
Nói chung, các tế bào ung thư có nhiều thay đổi di truyền hơn so với các tế bào bình thường chẳng hạn như đột biến trong DNA. Một số thay đổi này có thể không liên quan gì đến ung thư, chúng có thể là kết quả của ung thư chứ không phải là nguyên nhân của nó.
“Trình điều khiển”(driver) của ung thư
Những thay đổi về cấu trúc di truyền góp phần gây ra ung thư có xu hướng ảnh hưởng đến ba loại gen chính là: proto-oncogenes (tiền gen sinh ung thư), gen ức chế khối u và gen sửa chữa DNA. Những thay đổi này đôi khi được gọi là “trình điều khiển” của bệnh ung thư.
Proto-oncogenes tham gia vào sự phát triển và phân chia tế bào bình thường. Tuy nhiên, khi những gen này vì lý do nào đó bị thay đổi theo những cách nhất định hoặc hoạt động tích cực hơn bình thường, chúng có thể trở thành gen gây ung thư (oncogenes), cho phép tế bào ung thư phát triển.
Các gen ức chế khối u cũng tham gia vào việc kiểm soát sự phát triển và phân chia tế bào. Những thay đổi nhất định trong các gen ức chế khối u làm tế bào phân chia không kiểm soát được.
Các gen sửa chữa DNA có liên quan đến việc sửa chữa DNA bị hư hỏng. Các tế bào có đột biến ở các gen này có xu hướng phát triển đột biến bổ sung ở các gen khác. Những đột biến này cùng nhau làm cho các tế bào trở thành ung thư.
Các nhà khoa học đã nghiên cứu thêm về những thay đổi phân tử dẫn đến ung thư. Họ đã phát hiện ra rằng một số đột biến thường xảy ra ở nhiều loại ung thư. Do đó, ung thư không chỉ đặc trưng bởi nơi chúng phát triển trong cơ thể và các tế bào ung thư trông như thế nào dưới kính hiển vi, đôi khi chúng được đặc trưng bởi các loại đột biến di truyền được cho là điều khiển chúng. Nghe có vẻ khó hiểu nhỉ?
Ung thư di căn như thế nào?
Mỗi loại ung thư có quá trình tiến triển khác nhau, nhưng sự phát triển của ung thư đều trải qua ba giai đoạn chính, bao gồm:
- Giai đoạn khởi đầu: Là giai đoạn tế bào tiếp xúc với các tác nhân gây ung thư gây sai hỏng trong DNA. Những sai hỏng này sẽ được tích lũy trong thời gian dài và đến một mức nào đó sẽ làm cho tế bào thoát khỏi các cơ chế kiểm soát sự tăng sinh, dẫn đến sự tăng sinh quá mức của tế bào và xâm lấn cục bộ.
- Giai đoạn phát triển: Các khối u hình thành và phát triển mạnh. Nó xâm lấn, chèn ép các mô và cơ quan xung quanh.
- Giai đoạn di căn: Các tế bào ung thư tách rời khối u ban đầu, nơi chúng hình thành lần đầu tiên (primary cancer) theo đường máu bạch huyết và một số con đường khác để đến các mô, cơ quan khác để hình thành nên các khối u mới (metastatic tumors) ở các phần khác của cơ thể. Khối u di căn là loại ung thư giống như khối u chính.
Ung thư di căn có cùng tên và cùng loại tế bào ung thư như ung thư nguyên phát. Ví dụ, ung thư vú lan đến và hình thành một khối u di căn trong phổi là ung thư vú di căn phổi, chứ không phải ung thư phổi. Ung thư có thể di căn đến rất nhiều nơi trong cơ thể, tới các mô cơ quan khác nhau. Tuy vậy, có một số bộ phận thường hay dễ bị di căn và hình thành khối u mới hơn các vị trí khác trong cơ thể. Những vị trí ung thư thường di căn tới như gan, phổi, xương. Ví dụ, ung thư da thường di căn tới xương, não, gan, phổi, da / cơ; ung thư phổi thường di căn tới tuyến thượng thận, xương, não, gan, phổi còn lại…
Dưới kính hiển vi, các tế bào ung thư di căn thường trông giống như các tế bào ung thư ban đầu. Hơn nữa, các tế bào ung thư di căn và các tế bào ung thư ban đầu thường có một số đặc tính phân tử chung, chẳng hạn như sự có mặt của những thay đổi nhiễm sắc thể cụ thể.
Điều trị có thể giúp kéo dài cuộc sống của một số người bị ung thư di căn. Nói chung, mục tiêu chính của điều trị ung thư di căn là kiểm soát sự phát triển của ung thư hoặc giảm các triệu chứng do nó gây ra. Các khối u di căn có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến hoạt động của cơ thể và hầu hết những người chết do ung thư là do hậu quả của u di căn gây ra.
Thay đổi của mô không phải là ung thư
Không phải mọi thay đổi trong các mô của cơ thể đều là ung thư. Tuy nhiên, một số thay đổi của mô có thể phát triển thành ung thư nếu chúng không được điều trị. Dưới đây là một số ví dụ về thay đổi mô không phải là ung thư nhưng trong một số trường hợp nên được theo dõi:
- Tăng sản xảy ra khi các tế bào trong mô phân chia nhanh hơn bình thường và các tế bào dư thừa được tạo ra. Tuy nhiên, dưới kính hiển vi, các tế bào và mô sắp xếp trông vẫn bình thường. Tăng sản có thể gây ra bởi một số yếu tố hoặc điều kiện, bao gồm các kích thích kéo dài.
- Loạn sản là một tình trạng nghiêm trọng hơn tăng sản. Trong loạn sản, cũng có sự tích tụ của các tế bào dư thừa nhưng các tế bào trông bất thường và có những thay đổi trong sắp xếp mô. Nhìn chung, các tế bào và mô càng bất thường thì khả năng ung thư càng lớn. Một số loại loạn sản có thể cần được theo dõi hoặc điều trị. Một ví dụ về loạn sản là một nốt ruồi bất thường (được gọi là dysplastic nevus) hình thành trên da. Một dysplastic nevus có thể biến thành u ác tính, mặc dù tỷ lệ này rất nhỏ.
Một tình trạng nghiêm trọng hơn nữa là ung thư biểu mô tại chỗ. Mặc dù đôi khi nó được gọi là ung thư, nhưng ung thư biểu mô tại chỗ không phải là ung thư vì các tế bào bất thường không lan ra ngoài mô ban đầu. Chúng không xâm nhập vào mô lân cận theo cách mà các tế bào ung thư hoạt động. Nhưng vì một số ung thư tại chỗ có thể trở thành ung thư thực sự, do đó loại này thường được điều trị.
Các loại ung thư
Hiện có khoảng 200 loại ung thư. Các loại ung thư thường được đặt tên theo các cơ quan hoặc mô nơi ung thư hình thành. Ví dụ, ung thư phổi bắt đầu trong các tế bào của phổi và ung thư não bắt đầu trong các tế bào của não. Ung thư cũng có thể được mô tả bởi loại tế bào hình thành chúng, chẳng hạn như ung thư tế bào biểu mô hoặc ung thư tế bào vảy.
Bạn có thể tìm kiếm trên web của NCI để biết thông tin về các loại ung thư cụ thể dựa trên vị trí của ung thư trong cơ thể.
Phần lớn ung thư có thể chia thành 3 nhóm chính:
1. Ung thư biểu mô
Ung thư biểu mô là loại ung thư phổ biến nhất, chiếm đến 90% số ca ung thư. Chúng được hình thành bởi các tế bào biểu mô, là các tế bào bao phủ các bề mặt bên trong và bên ngoài của cơ thể. Có nhiều loại tế bào biểu mô, chúng thường có hình dạng giống như cột khi được xem dưới kính hiển vi.
Ung thư biểu mô bắt đầu ở các loại tế bào biểu mô khác nhau sẽ có tên khác nhau. Cụ thể gồm các loại sau:
- Ung thư biểu mô tuyến là một loại ung thư hình thành trong các tế bào biểu mô tạo ra chất lỏng hoặc chất nhầy. Các loại mô này có thể được gọi là mô tuyến. Hầu hết các bệnh ung thư vú, đại tràng và tuyến tiền liệt đều là ung thư biểu mô tuyến.
- Ung thư biểu mô tế bào cơ bản là một căn bệnh ung thư bắt đầu ở lớp hạ bì hoặc đáy (cơ bản) của lớp biểu bì, là lớp da bên ngoài của một người.
- Ung thư biểu mô tế bào vảy là loại ung thư hình thành do các các tế bào vảy, chúng là những tế bào biểu mô nằm ngay bên dưới bề mặt ngoài của da. Các tế bào vảy có thể có ở nhiều cơ quan khác, như dạ dày, ruột, phổi, bàng quang và thận. Khi quan sát dưới kính hiển vi các tế bào vảy trông phẳng như vảy cá. Ung thư biểu mô tế bào vảy đôi khi được gọi là ung thư biểu bì.
- Ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp là một loại ung thư hình thành trong một loại mô biểu mô được gọi là biểu mô chuyển tiếp (urothelium). Mô này, được tạo thành từ nhiều lớp tế bào biểu mô, được tìm thấy trong lớp lót của bàng quang, niệu quản và một phần của thận (xương chậu thận) và một vài cơ quan khác. Một số bệnh ung thư bàng quang, niệu quản và thận là ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp.
2. Sarcoma (Ung thư biểu mô liên kết)
Ung thư biểu mô liên kết là các khối u rắn hình thành trong mô liên kết như mô xương mô sụn và mô mềm bao gồm cơ, gân, mỡ, mạch máu, mạch bạch huyết và mô xơ (như dây chằng). Ung thư biểu mô liên kết là loại ung thư ít gặp ở người.
Osteosarcoma là ung thư xương phổ biến nhất. Các loại phổ biến nhất của sarcoma mô mềm là leiomyosarcoma (u cơ trơn), kaposi sarcoma, histiocytoma, liposarcoma và dermatofibrosarcoma protuberans (ung thư da).
3. Leukemia (Ung thư bạch cầu)
Ung thư bạch cầu bắt đầu trong mô tạo máu của tủy xương. Những loại ung thư này không hình thành các khối u rắn. Tuy nhiên, khi các tế bào bạch cầu bất thường này quá nhiều, chúng sẽ tích tụ lại trong máu và tủy xương, lấn át và thay thế các tế bào máu bình thường khác. Khi số lượng tế bào máu bình thường quá ít (hồng cầu, tiểu cầu giảm), khả năng vận chuyển oxy đến các mô trong cơ thể sẽ giảm đi, máu khó đông và hệ miễn dịch suy giảm đáng kể.
Có bốn loại bệnh bạch cầu phổ biến, được phân nhóm dựa vào thời gian tiến triển của bệnh (cấp tính hoặc mãn tính) và nơi mà tế bào máu mà ung thư bắt đầu xuất phát (lymphoblastic hoặc myeloid).
4. Lymphoma
Lymphoma hay còn gọi là u lympho là một loại ung thư ở hệ bạch huyết. Hệ thống bạch huyết bao gồm các hạch bạch huyết (tuyến bạch huyết), lá lách, tuyến ức và tủy xương. Ung thư lympho là loại ung thư bắt đầu trong tế bào lympho (tế bào T hoặc tế bào B). Đây là những tế bào máu tham gia vào hệ miễn dịch. Trong ung thư lympho, các tế bào lympho bất thường tích tụ trong các hạch bạch huyết và các mạch bạch huyết, cũng như trong các cơ quan khác của cơ thể, làm suy giảm hệ miễn dịch.
Có hai loại ung thư lympho chính:
- Ung thư hạch Hodgkin – Những người mắc bệnh này có các tế bào lympho bất thường được gọi là tế bào Reed-Sternberg. Những tế bào này thường hình thành từ tế bào B.
- Ung thư hạch không Hodgkin – Đây là một nhóm lớn các bệnh ung thư bắt đầu trong các tế bào lympho. Các bệnh ung thư có thể phát triển nhanh hoặc chậm và có thể hình thành từ tế bào B hoặc tế bào T.
5. Đa u tủy xương
Đa u tủy xương là ung thư bắt đầu trong tương bào (plasma cell), một loại tế bào miễn dịch. Các tế bào plasma bất thường, được gọi là tế bào myeloma, tích tụ trong tủy xương và hình thành các khối u trong xương ở khắp cơ thể. Đa u tủy xương cũng được gọi là ung thư tương bào và bệnh Kahler.
6. Ung thư hắc tố
Ung thư hắc tố là loại ung thư bắt đầu từ các tế bào trở thành tế bào sắc tố, là những tế bào chuyên biệt tạo ra melanin (sắc tố tạo nên màu da). Hầu hết ung thư hắc tố hình thành trên da, nhưng nó cũng có thể hình thành trong các mô sắc tố khác, chẳng hạn như mắt.
7. Ung thư não và cột sống
Có nhiều loại u não và cột sống khác nhau. Những khối u này được đặt tên dựa trên loại tế bào mà chúng hình thành và nơi khối u được hình thành đầu tiên trong hệ thần kinh trung ương. Ví dụ, một khối u astrocytic bắt đầu trong các tế bào não hình ngôi sao được gọi là các tế bào hình sao (chúng giúp giữ cho các tế bào thần kinh khỏe mạnh). Các khối u não có thể lành tính (không phải ung thư) hoặc ác tính (ung thư).
8. Các loại khối u khác
Germ cell tumor
Germ cell tumors là từ chỉ u lành hoặc ung thư có nguồn gốc chủ yếu từ tế bào sinh dục của nam lẫn nữ. Biểu hiện của bệnh này là u ở tinh hoàn hoặc u của buồng trứng.
Một số tế bào mầm cũng còn sót lại ở nhiều cơ quan khác trong quá trình phôi thai học nên loại u này còn gặp ở những cơ quan khác như não, trung thất…
Các khối u thần kinh nội tiết
Các khối u thần kinh nội tiết hình thành từ các tế bào giải phóng các hormon vào máu để đáp ứng với một tín hiệu từ hệ thần kinh. Những khối u này, có thể làm cho lượng hormon cao hơn bình thường gây ra nhiều triệu chứng khác nhau. Các khối u thần kinh nội tiết có thể lành tính hoặc ác tính.
Khối u carcinoid
Khối u carcinoid là một loại khối u thần kinh nội tiết. Chúng là những khối u phát triển chậm thường được tìm thấy trong hệ tiêu hóa (thường xuyên nhất ở trực tràng và ruột non). Các khối u carcinoid có thể lan đến gan hoặc các vị trí khác trong cơ thể và chúng có thể tiết ra các chất như serotonin hoặc prostaglandin gây ra hội chứng carcinoid (bao gồm da đỏ bừng, tiêu chảy, tim đập nhanh, thở gấp và thở khò khè).
Mong rằng qua bài viết này mong rằng bạn đã biết ung thư là gì? Nó hình thành, hoạt động và di căn ra sao? Cũng như biết được cách phân chia ung thư hiện nay.
