Có lẽ trong chúng ta, ai cũng từng nghe qua cụm từ “tâm thân phân liệt”, thế nhưng bạn có thực sự hiểu tâm thần phân liệt là gì? Tình trạng sức khỏe tâm thần này nó có đáng sợ như bạn vẫn tưởng không?
Hãy cùng đọc bài viết dưới đây để biết định nghĩa, nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị tâm thần phân liệt nhé!
Mục lục
Tâm thần phân liệt là gì?
Đặc trưng bởi sự suy giảm quá trình suy nghĩ, sự thiếu hụt các đáp ứng cảm xúc điển hình và các khó khăn nhận thức khác, tâm thần phân liệt (Schizophrenia) là một loại rối loạn tâm thần.
Nhiều bệnh nhân bị bệnh từ khi còn rất trẻ và kéo dài suốt cả cuộc đời. Tâm thần phân liệt thường gặp nhất ở độ tuổi từ 16 đến 30. Nam giới có xu hướng biểu hiện các triệu chứng sớm hơn so với nữ giới.
Trong nhiều trường hợp, rối loạn phát triển chậm đến mức người bệnh không biết rằng họ đã mắc bệnh này trong nhiều năm. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp rối loạn tấn công bất ngờ và phát triển nhanh chóng.
Tâm thần phân liệt ảnh hưởng đến khoảng 0.7% người trưởng thành trên toàn cầu, việc chẩn đoán dựa trên quan sát hành vi và những cảm nhận do người bệnh thuật lại.
Triệu chứng tâm thần phân liệt
Một tỷ lệ khá lớn của những người bị tâm thần phân liệt phải sống phụ thuộc vào người khác vì họ không thể kiếm một công việc ổn định và tự chăm sóc bản thân.
Nhiều người cũng có thể phản đối điều trị, lập luận rằng họ không có bất cứ vấn đề gì.
Một số bệnh nhân có thể không biểu hiện các triệu chứng rõ ràng, họ có vẻ ổn cho đến khi họ bắt đầu giải thích những gì họ thực sự nghĩ.
Các triệu chứng và dấu hiệu của tâm thần phân liệt thường khác nhau, tùy thuộc vào từng cá nhân.
Các loại triệu chứng
Triệu chứng của tâm thần phân liệt được phân thành 5 loại. Bao gồm:
- Triệu chứng dương tính – còn được gọi là triệu chứng loạn thần. Ví dụ: hoang tưởng và ảo giác.
- Triệu chứng âm tính – là sự khuyết thiếu những phản ứng đặc thù của cá nhân. Ví dụ, không có biểu cảm trên khuôn mặt hoặc thiếu động lực.
- Triệu chứng nhận thức – những điều ảnh hưởng đến quá trình suy nghĩ của người bệnh. Chúng có thể là triệu chứng dương tính hoặc âm tính. Ví dụ: tập trung kém là một triệu chứng âm tính.
- Triệu chứng cảm xúc – đây thường là các triệu chứng âm tính. Ví dụ: hiệu ứng cảm xúc cùn mòn(blunted affect).
- Rối loạn tổ chức – một số triệu chứng về hành vi kì quặc của người bệnh, khó có thể phân loại vào tích cực hay tiêu cực. Ví dụ: ngôn ngữ vô tổ chức (disorganized speech).
Các triệu chứng chính
- Hoang tưởng – bệnh nhân thể hiện niềm tin sai lầm và không phù hợp với thực tế. Có nhiều hình thức tùy theo nội dung hoang tưởng, chẳng hạn như: hoang tưởng bị hại (bệnh nhân cho rằng ai đó xung quanh đang tìm cách đầu độc, hãm hại họ), hoang tưởng tự cao (bệnh nhân có thể ảo tưởng về sự vĩ đại, hoặc nghĩ rằng họ có sức mạnh và khả năng phi thường), hoặc hoang tưởng bị chi phối (bệnh nhân cảm thấy một thế lực nào đó đang cố gắng kiểm soát họ từ xa).
- Ảo giác – Ảo giác có thể ở bất kỳ giác quan nào (ví dụ ảo thanh, ảo thị, ảo khứu, ảo xúc, ảo vị giác) nhưng ảo thanh là hay gặp nhất và có giá trị chẩn đoán cao cho tâm thần phân liệt. Bệnh nhân nghe thấy những tiếng nói không có thật, nhưng họ cho là thật.
- Rối loạn suy nghĩ – Lời nói bệnh nhân đôi khi vô cùng khó hiểu, đang nói bệnh nhân bỗng đột ngột ngưng lại rồi một lúc sau mới nói tiếp chủ đề cũ hay nói sang chuyện khác. Thậm chí bệnh nhân nói lung tung, lộn xộn đến nỗi người nghe không thể hiểu nổi bệnh nhân muốn nói gì.
Các triệu chứng khác
- Thiếu động lực: bệnh nhân mất dần động lực. Khôngthể làm việc hay học tập, bệnh nhân thậm chí không làm các công việc đơn giản như giặt giũ, nấu ăn … Nặng nhất, bệnh nhân sẽ không còn chú ý đến vệ sinh cá nhân, như tắm rửa.
- Giảm biểu hiện cảm xúc – bệnh nhân giảm biểu lộ tình cảm, mất phản ứng với những điều vui hay buồn, hoặc biểu hiện cảm xúc không phù hợp.
- Cách ly xã hội – khi một bệnh nhân bị tâm thần phân rời xa khỏi xã hội, thường là vì họ tin rằng ai đó sẽ làm hại họ.
- Không nhận thức được bệnh tật – vì ảo giác và hoang tưởng dường như rất thật đối với bệnh nhân, nhiều người trong số họ có thể không tin rằng họ bị bệnh. Họ có thể từ chối dùng thuốc vì sợ tác dụng phụ, hoặc vì sợ rằng thuốc có thể là chất độc chẳng hạn.
- Khó khăn về nhận thức – khả năng tập trung, nhớ lại mọi thứ, lên kế hoạch trước và tổ chức cuộc sống của bệnh nhân bị ảnh hưởng. Giao tiếp trở nên khó khăn.
Nguyên nhân của tâm thần phân liệt là gì?
Các yếu tố gây nên tâm thần phân liệt bao gồm:
Yếu tố di truyền
Nếu không có tiền sử gia đình bị tâm thần phân liệt, tỷ lệ mắc bệnh ít hơn 1%. Tuy nhiên, nguy cơ đó tăng lên 10% khi bố hoặc mẹ được chẩn đoán bị bệnh.
Mất cân bằng hóa học trong não
Các chuyên gia tin rằng sự mất cân bằng của dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng đến ngôn ngữ, hành vi, học tập, và cảm xúc, có liên quan đến sự khởi phát của tâm thần phân liệt. Các chất dẫn truyền thần kinh khác, như serotonin (chịu trách nhiệm cho cảm xúc), và glutamate (cảm giác phấn khích), cũng có thể liên quan.
Quan hệ gia đình
Chưa có nghiên cứu chứng minh rằng các mối quan hệ gia đình có thể gây ra tâm thần phân liệt, tuy nhiên, nhiều bệnh nhân mắc bệnh tin rằng những căng thẳng gia đình dễ gây ra tái phát bệnh.
Nhân tố môi trường
Nhiều nghiên cứu cho thấy chấn thương trước khi sinh và người mẹ đang mang thai bị virus xâm nhập thì đứa con sinh ra có nguy cơ bị mắc bệnh cao.
Stress cũng có thể góp phần thúc đẩy sự xuất hiện của tâm thần phân liệt.
Tâm thần phân liệt do thuốc
Cần sa và LSD được biết là chất gây ra tái phát tâm thần phân liệt.
Ngoài ra, một số nhà nghiên cứu tin rằng, một số loại thuốc theo toa, chẳng hạn như steroid, có thể gây ra rối loạn tâm thần.
Chẩn đoán và xét nghiệm tâm thần phân liệt
Một chẩn đoán tâm thần phân liệt đạt được bằng cách quan sát hành động cùng lời kể của bệnh nhân. Nếu bác sĩ nghi ngờ người bệnh bị tâm thần phân liệt, họ sẽ cần tìm hiểu về lịch sử y tế và tâm thần của bệnh nhân.
Một số xét nghiệm sẽ được yêu cầu để loại trừ các bệnh và tình trạng khác có thể gây ra các triệu chứng giống như tâm thần phân liệt, chẳng hạn như:
- Xét nghiệm máu – trong trường hợp sử dụng ma túy có thể là yếu tố xét nghiệm máu có thể được yêu cầu. Xét nghiệm máu cũng được thực hiện để loại trừ nguyên nhân thực thể của bệnh tật.
- Chẩn đoán hình ảnh – để loại trừ các khối u và các vấn đề trong cấu trúc của não.
- Đánh giá tâm lý – một chuyên gia sẽ đánh giá trạng thái tinh thần của bệnh nhân bằng cách hỏi về suy nghĩ, tâm trạng, khả năng tự tử, khuynh hướng bạo lực hoặc khả năng bạo lực, cũng như quan sát thái độ và ngoại hình của họ.
Tiêu chuẩn chẩn đoán tâm thần phân liệt
Bệnh nhân phải đáp ứng các tiêu chí được nêu trong DSM (Cẩm nang chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần). Đây là một hướng dẫn của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ được sử dụng bởi các chuyên gia chăm sóc sức khỏe để chẩn đoán các bệnh và tình trạng tâm thần.
Bác sĩ cần loại trừ các rối loạn sức khỏe tâm thần khác có thể, chẳng hạn như rối loạn lưỡng cực.
Đồng thời phải xác định rằng các dấu hiệu và triệu chứng không được gây ra bởi việc lạm dụng thuốc hoặc các chất kích thích.
Bệnh nhân phải:
Có ít nhất hai trong số các triệu chứng điển hình sau:
- Hoang tưởng
- Hành vi vô tổ chức
- Lời nói vô tổ chức
- Ảo giác
- Các triệu chứng âm tính xuất hiện trong phần lớn thời gian trong 4 tuần qua.
Trải nghiệm sự suy giảm đáng kể về khả năng đi học, thực hiện nhiệm vụ công việc của họ hoặc các công việc hàng ngày.
Có triệu chứng kéo dài từ 6 tháng trở lên.
Điều trị tâm thần phân liệt
Với phương pháp điều trị hiệu quả, bệnh nhân có thể có cuộc sống như người bình thường.
Điều trị có thể giúp làm giảm nhiều triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân mắc chứng rối loạn phải đối phó với các triệu chứng suốt đời.
Các bác sĩ tâm thần cho biết phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho bệnh nhân tâm thần phân liệt thường là sự kết hợp của: thuốc và hồi phục chức năng tâm lý, xã hội cho bệnh nhân.
Thuốc chống loạn thần
Thuốc chống loạn thần giúp chuyển hóa phương thức điều trị tâm thần phân liệt, hiện nay phần lớn bệnh nhân có thể sống trong cộng đồng, thay vì nằm viện lâu dài.
Các loại thuốc phổ biến gồm:
Risperidone (Risperdal)
Ít gây ngủ hơn các thuốc chống loạn thần khác. Tăng cân và tiểu đường là tác dụng phụ có thể xảy ra, nhưng tỷ lệ thấp hơn so với Clozapine hoặc Olanzapine.
Olanzapine (Zyprexa)
Có thể cải thiện các triệu chứng âm tính. Tuy nhiên, nguy cơ tăng cân nghiêm trọng và sự phát triển của bệnh tiểu đường là rất đáng kể.
Quetiapine (Seroquel)
Nguy cơ tăng cân và tiểu đường, tuy nhiên, nguy cơ thấp hơn Clozapine hoặc Olanzapine.
Clozapine (Clozaril)
Hiệu quả cho những bệnh nhân đã kháng thuốc. Nó được biết là có tác dụng giảm nguy cơ tự tử ở bệnh nhân tâm thần phân liệt. Nguy cơ tăng cân và tiểu đường là đáng kể khi sử dụng.
Haloperidol
Một thuốc chống loạn thần cổ điển, nó có tác dụng lâu dài (tuần).
Điều trị tâm thần phân liệt chủ yếu dựa vào thuốc. Tâm thần phân liệt không thể được chữa khỏi hoàn toàn, người bị tâm thần phân liệt thường dùng thuốc trong thời gian dài trong suốt cuộc đời của họ.
Người bệnh cần dùng thuốc đúng liều và đều đặn. Phải tiếp tục dùng thuốc ngay cả khi hết triệu chứng. Nếu không bệnh sẽ tái phát và nặng hơn.
Tâm lý trị liệu
Trị liệu tâm lý cũng giúp cải thiện đời sống của bệnh nhân mắc tâm thần phân liệt.
Các nhà trị liệu tâm lý giúp đỡ bệnh nhân cải thiện những vấn đề cuộc sống mà họ gặp phải khi mắc bệnh: Phục hồi khả năng tiếp xúc với xã hội, với mọi người chung quanh, cải thiện khả năng làm việc và học tập.
Đồng thời huấn luyện những kỹ năng sống cần thiết để quản lý bệnh hiệu quả.
Lời kết
Tâm thần phân liệt là loại bệnh cần được quan tâm và điều trị như nhiều loại bệnh mãn tính khác. Bệnh nhân cần sử dụng thuốc lâu dài trong suốt cuộc đời giống người mắc bệnh tiểu đường, hay cao huyết áp. Khi bệnh điều trị ổn định, họ có thể có sống và làm việc bình thường.
Lần đầu tiên trải qua các triệu chứng tâm thần phân liệt, bệnh nhân có thể mất nhiều thời gian để hồi phục và sự phục hồi đó là một trải nghiệm rất khó khăn. Họ cần nhận được sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và các dịch vụ cộng đồng.Vì vậy, khi phát hiện ra người thân có những biểu hiện tâm thần, hãy đưa họ đi khám ngay để có thể chẩn đoán kịp thời, và có phương pháp điều trị thích hợp.
