Bạn gặp khó khăn trong mọi mối quan hệ, bạn bè và gia đình rời xa bạn, dường như cả xã hội đang ngược đãi bạn. Bạn đau khổ vì người khác đánh giá không tốt về tính cách của bạn. Liệu điều đó có phải do bạn bị rối loạn nhân cách hay không?
Rối loạn nhân cách – một loại rối loạn tâm thần có thể phá hủy cuộc sống của một người.
Hãy tìm hiểu qua bài viết dưới đây để biết rối loạn nhân cách là gì và cách điều trị ra sao nhé!
Mục lục
Tổng quan về rối loạn nhân cách
Nhân cách hay tính cách, là cách thức hành vi cố định của một người và là cách sống, cách cư xử và cách phản ứng trong cuộc sống hàng ngày, đây là sự tổng hợp của mọi đặc tính tâm lý. Sự hình thành nhân cách có quan hệ mật thiết với tính chất sinh lý bẩm sinh và môi trường sống cùng các yếu tố khác. Tuổi thơ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, khi nhân cách đã hình thành, nó tương đối ổn định. Tuy vậy, những sự kiện lớn trong cuộc đời cùng những trải nghiệm sống cũng có thể thay đổi một phần nhân cách.
Rối loạn nhân cách (Personality disorders) là là một tập hợp các trạng thái bất biến của quá trình sống, cách cư xử và cách phản ứng hoàn toàn đi lệch ra ngoài nền văn hóa tương quan với người bệnh, có tính chi phối và cứng nhắc. Vì nhân cách sai lệch, bệnh nhân thường phải chịu đựng đau khổ hoặc khiến cho người khác đau khổ, điều này gây ảnh hưởng tiêu cực cho cá nhân và xã hội. Nhân cách bất thường gây trở ngại cho cảm xúc và ý chí của người bệnh, làm mất đi sự thống nhất trong hành vi, và khiến họ cảm thấy bất thường với cộng đồng. Rối loạn nhân cách thường bắt đầu từ tuổi nhi đồng, tuổi dậy thì, hay tuổi trưởng thành, và tiếp tục đến tuổi trưởng thành và thậm chí là suốt cuộc đời.
Rối loạn nhân cách có thể là một trong những yếu tố gây nên các bệnh tâm thần. Trên lâm sàng, có thể thấy rằng một số dạng rối loạn nhân cách và một số bệnh tâm thân có liên quan mật thiết. Ví dụ: nhiều bệnh nhân tâm thân phân liệt trước đó đã có biểu hiện của rối loạn nhân cách.
Phân loại
Theo Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia Hoa Kỳ, 90 % những người tự tử có một rối loạn tâm thần chẩn đoán được. Thời báo New York liệt kê các loại rối loạn nhân cách như sau:
Rối loạn nhân cách hoang tưởng
Các cá nhân bị ảnh hưởng bởi rối loạn nhân cách hoang tưởng có một sự nghi ngờ chung rằng mọi người đều ra ngoài để ngược đãi họ. Tình trạng này thường không kéo dài thành rối loạn tâm thần toàn diện như tâm thần phân liệt.
Rối loạn nhân cách Schizoid
Tình trạng này có xu hướng khiến bệnh nhân tránh giao tiếp xã hội và thờ ơ với các hoạt động xã hội. Rối loạn này không hoàn toàn ảnh hướng đến những người hướng nội; họ đôi khi vẫn thích giao tiếp xã hội.
Rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội có một sự coi thường về quyền lợi và cảm xúc của người khác, thường thực hiện các hành vi tội phạm vì lợi ích cá nhân.
Rối loạn nhân cách ranh giới
Rối loạn nhân cách ranh giới khiến bệnh nhân có cảm xúc không ổn định và thay đổi tâm trạng. Không giống như rối loạn lưỡng cực, nó thường không xảy ra theo chu kỳ.
Rối loạn nhân cách mô học
Tình trạng này được đặc trưng bởi hành động theo một cách quá kịch tính hoặc cảm xúc, thường là một nỗ lực để thu hút sự chú ý.
Rối loạn nhân cách ái kỷ
Được đặt tên theo con số từ thần thoại Hy Lạp, rối loạn nhân cách ái kỷ khiến bệnh nhân có biểu hiện ảo tưởng và hành vi tự cao tự đại, khát vọng được người khác ngưỡng mộ, tham vọng thành công chói sáng trong mọi lãnh vực và thiếu sự đồng cảm với người khác.
Rối loạn nhân cách tránh né
Những người mắc chứng rối loạn nhân cách tránh né thường rất nhút nhát và có cảm giác không thỏai mái. Họ rất do dự khi đối mặt với người khác về vấn đề của họ hoặc bày tỏ cảm xúc của họ.
Rối loạn nhân cách phụ thuộc
Những người bị rối loạn nhân cách phụ thuộc gặp khó khăn trong hoạt động mà không có sự trợ giúp hoặc khuyến khích của người khác.
Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế
Tình trạng này được đặc trưng chủ yếu bởi sự bắt buộc phải tham gia vào các hành vi lặp đi lặp lại và các kiểu suy nghĩ lặp đi lặp lại.
Điều gì gây ra rối loạn nhân cách?
Rối loạn nhân cách được gây ra bởi một hỗn hợp các yếu tố di truyền, môi trường sống và giáo dục. Những người có một cuộc sống gia đình rối loạn trong thời thơ ấu và thanh thiếu niên có thể phát triển các rối loạn nhân cách trong cuộc sống sau này. Ví dụ, việc thiếu những lời chỉ trích mang tính xây dựng hoặc khen ngợi quá mức có thể thúc đẩy chứng rối loạn nhân cách ái kỷ.
Nghiên cứu về trẻ em được nhận nuôi báo cáo rằng, con của bệnh nhân có rối loạn nhân cách được nuôi dưỡng từ khi còn nhỏ, vẫn có tỉ lệ rất lớn mắc bệnh rối loạn nhân cách, điều đó cho thấy vai trò của các yếu tố di truyền.
Các trải nghiệm trong tuổi thơ ấu đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cá nhân. Trong quá trình phát triển tâm lý, sự kích thích tinh thần lớn ảnh hưởng đến tính cách của đứa trẻ. Ví dụ như việc cha mẹ ly dị, thiếu tình yêu thương của cha mẹ, những đứa trẻ không có tình yêu của cha mẹ từ nhỏ thường nhút nhát khi chúng lớn lên.Một số dữ liệu cho thấy trẻ em lớn lên ở trại mồ côi thường sống nội tâm khi trưởng thành.
Cách giáo dục sai lầm cũng là một yếu tố quan trọng dẫn đến rối loạn nhân cách: Cách giáo dục không phù hợp, gia đình và giáo viên đưa ra những yêu cầu quá cao cho trẻ em, dẫn đến một tâm lý phản kháng, trẻ em sống trong bóng tối của “thất bại” nếu chúng không đáp ứng được nhu cầu của cha mẹ, một số trẻ do trình độ học kém, bị giáo viên chie trích và các bạn khinh miệt, những yếu tố này đều tác động tiêu cực cho việc phát triển nhân cách.
Bố mẹ có các thói quen xấu như rượu chè, ma túy, trộm cắp, bị tâm thần hay rối loạn nhân cách đều là gương xấu cho trẻ em. Môi trường sống tồi tệ, những ảnh hưởng tiêu cực của hiện tượng xã hội không lành mạnh cũng sự hình thành rối loạn nhân cách.
Các đặc điểm của rối loạn nhân cách
Rối loạn nhân cách được phân loại thành ba nhóm hành vi: Nhóm hành vi kỳ quái/lập dị, nhóm hành vi kịch tính/nhiều cảm xúc/bất định, nhóm hành vi lo âu. Thông thường, người mắc rối loạn nhân cách có những đặc tính chung sau:
- Rối loạn tính cách bắt đầu từ tuổi nhi đồng hoặc thiếu niên. Không có thời gian bắt đầu cụ thể và không có quá trình phát triển và phát hiện bệnh.
- Có thể có các tổn thương chức năng não, nhưng thường thì không có bệnh lỹ rõ rệt về sự thay đổi hình thái của hệ thần kinh.
- Các hành vi bền vững và ăn sâu bộc lộ qua sự đáp ứng cứng nhắc và sai lệch rõ rệt trong các hoàn cảnh cá nhân và xã hội khác nhau.Tính cách cá nhân có sự bất ổn cảm xúc, thiếu tự chủ, thiếu khả năng hợp tác với người khác.
- Rối loạn nhân cách chủ yếu biểu hiện cảm xúc và hành vi bất thường, nhưng không có khuyết điểm rõ ràng trong nhận thức và trí tuệ. Thường không có ảo giác và hoang tưởng, có thể phân biệt với các bệnh tâm thần.
- Những người mắc chứng rối loạn nhân cách thường không nhận thức được về những khuyết điểm nhân cách của mình, nên họ thường thất vọng về giao tiếp, về cuộc sống chuyên nghiệp và cảm xúc, thường làm tổn thương người khác và chính mình.
- Người bị rối loạn nhân cách có thể đương đầu với công việc hàng ngày và cuộc sống, có thể nhận thức hậu quả của hành vi của họ, và cũng hiểu được một phần cách đánh giá của mọi người trong xã hội về hành vi của họ, về chủ quan họ thưởng cảm thấy đau khổ.
- Các phương pháp điều trị đều không có hiệu quả rõ rệt.
Biểu hiện
Triệu chứng cảm xúc của rối loạn nhân cách
Các triệu chứng cảm xúc của rối loạn nhân cách thường khác nhau giữa các loại rối loạn và mức độ thể hiện cũng khác nhau với mỗi người. Ví dụ, những người mắc chứng rối loạn nhân cách tránh né có ác cảm cực độ với sự xung đột. Các triệu chứng có thể bao gồm kiểm soát kém với các xung đột và xu hướng lạm dụng chất gây nghiện.
Triệu chứng thực thể của rối loạn nhân cách
Rối loạn nhân cách ảnh hưởng đến tâm lý, nhưng chúng cũng có thể khiến người bệnh bỏ bê sức khỏe và thể chất của họ. Ví dụ, một người bị ảnh hưởng bởi tâm thần phân liệt hoặc một tình trạng tương tự, có thể bỏ bê vệ sinh cá nhân hoặc bị mất ngủ do suy nghĩ sợ hãi, trong khi một người bị ám ảnh cưỡng chế có thể có làn da thô ráp do tắm quá nhiều.
Ảnh hưởng
Rối loạn nhân cách có một số ảnh hưởng đến tâm lý theo thời gian, bao gồm ngắn hạn và dài hạn. Chúng bao gồm, nhưng không giới hạn những điều sau đây:
- Khó khăn trong các mối quan hệ
- Gia tăng vấn nạn kinh tế xã hội
- Tâm trạng kém
- Phiền muộn
- Suy nghĩ tự sát
- Suy giảm sức khỏe thể chất do thiếu chăm sóc
Chẩn đoán
Để chẩn đoán rối loạn nhân cách, hiện nay thường sử dung tiêu chuẩn DSM-IV:
1- Có nhận thức và hành vi lâu dài khác biệt rõ ràng với chuẩn văn hóa của cá nhân đó. Phải có ít nhất hai biểu hiện bất thường thể hiện ở các lĩnh vực sau:
- Nhận thức (nhận thức và cảm nhận về bản thân, người khác và các sự kiện)
- Tính nhạy cảm (bề rộng, bề sâu, tính không ổn định và các đáp ứng hợp lý của cảm xúc)
- Chức năng xã hội
- Điều khiển cơn bốc đồng
Lưu ý: Chuẩn văn hóa của cá nhân được dùng để nhấn mạnh rằng một số hành vi không bình thường từ góc nhìn của văn hóa châu Á, và có thể là bình thường với viễn cảnh của một nền văn hóa khác.
2- Các mẫu ứng xử, hành vi tồn tại lâu dài cứng nhắc và ảnh hưởng rộng đến các hoạt động cá nhân và xã hội.
3- Sự tồn tại dai dẳng của các mẫu dẫn đến tình trạng đau khổ thực sự hoặc làm suy giảm các chức năng xã hội, công việc hoặc các chức năng quan trọng khác.
4- Các mẫu tồn tại một cách ổn định và lâu dài, đồng thời phải xuất hiện trước thời thanh niên hoặc trưởng thành.
5- Các mẫu không phải là biểu hiện hay hệ quả thích hợp hơn của một loại rối loạn tâm thần nào khác.
6- Các mẫu không phải là hệ quả trực tiếp từ những vấn đề thể chất hay điều kiện sức khỏe nói chung như là bị tổn thương ở đầu.
Những người dưới 18 tuổi phù hợp với những tiêu chuẩn rối loạn nhân cách thường không được chẩn đoán là bị bệnh này, nhưng họ có thể được chẩn đoán các rối loạn khác có liên quan. Rối loạn nhân cách chống đối xã hội không được chẩn đoán cho tất cả những người dưới 18 tuổi.
Điều trị
Thuốc
Thuốc tồn tại để hỗ trợ điều trị rối loạn nhân cách. Nói chung, thuốc rất khó thay đổi nhân cách, nhưng một lượng nhỏ thuốc vẫn còn hữu ích trong tình trạng căng thẳng bất thường và phản ứng cảm xúc.Thuốc thường không được sử dụng lâu dài vì rất khó xác định hiệu quả lâu dài của chúng. Vì vậy, thuốc chỉ nên được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ.
Các thuốc ổn định tâm trạng có thể giúp đối phó với các triệu chứng cực đoan của rối loạn nhân cách, nhưng chúng sẽ không có hiệu lực ngay lập tức, và bệnh nhân cũng có thể yêu cầu trị liệu hành vi nhận thức. Một số loại thuốc có sẵn như các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc và các chất ức chế monoamin oxydase đều được sử dụng để điều trị trầm cảm.
Tác dụng phụ của thuốc
Thuốc rối loạn nhân cách có thể có một số tác dụng phụ, bao gồm:
- Thay đổi ham muốn
- Giảm cân hoặc tăng cân
- Mất ngủ
- Mệt mỏi
- Kích động
Nghiện ma túy, sự phụ thuộc và cai nghiện
Nghiện ma túy có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng rối loạn nhân cách hoặc tạo ra một vấn đề hoàn toàn riêng biệt. Một người mắc chứng rối loạn khiến họ mất các mối quan hệ với những người thân yêu có thể chuyển sang ma túy như một nguồn an ủi. Một cá nhân mắc chứng rối loạn nhân cách có thể dùng đến lạm dụng ma túy như một lối thoát cho những căng thẳng của cuộc sống hàng ngày, nhưng khi người đó cố gắng ngừng sử dụng ma túy, các triệu chứng cai nghiện có thể xuất hiện do cơ thể phụ thuộc vào thuốc trước đó.
Tâm lý trị liệu
Những người bị rối loạn nhân cách thường không tìm các điều trị y tế, họ thường vì sự xung đột với môi trường hay xã hội cảm thấy đau khổ hoặc xuất hiện các vấn đề về giấc ngủ do cảm xúc mới đến viện.
Thông quá sự tiếp xúc sâu, các bác sĩ có thể thiết lập mối quan hệ tốt với người bệnh, giúp họ hiểu được khiếm khuyết nhân cách của mình, khuyến khích họ thay đổi cách cư xử và tăng cường những thay đổi tích cực. Một trong những mục đích của việc điều trị rối loạn nhân cách là giúp bệnh nhân hình thành được cách cư xử tốt và sửa chữa thói quen xấu. Rất khó để thay đổi trực tiếp hành vi của bệnh nhân, nhưng có thể làm cho bệnh nhân tránh bị tiếp xúc với tình trạng gây ảnh hưởng xấu có thể. Ngoài ra, nên tránh những ám hiệu về sự thất bại, cần tạo ra nhiều cơ hội để phát triển nhân cách như người bình thường cho người bệnh.
Trầm cảm và rối loạn nhân cách
Trầm cảm có thể là một thành phần của một số loại rối loạn nhân cách, hoặc nó có thể là một triệu chứng thứ phát. Thiếu giao tiếp xã hội hoặc mất hứng thú với các sở thích có thể dẫn đến trầm cảm. Nó thường xảy ra cùng với các rối loạn nhân cách khác, chẳng hạn như rối loạn nhân cách tránh né hoặc các giai đoạn của rối loạn lưỡng cực.
Chẩn đoán kép: Nghiện và rối loạn nhân cách
Nghiện thường cùng tồn tại với một rối loạn nhân cách. BioMed Central đã công bố một nghiên cứu cho thấy 46% những người sử dụng chất gây nghiệm có ít nhất một rối loạn nhân cách; tuy nhiên, các triệu chứng có thể chồng chéo và khó chẩn đoán. Nếu bệnh nhân được đưa vào cơ sở cai nghiện ma túy, nhân viên thường sẽ tiến hành đánh giá chẩn đoán kép để xác định và có liệu trình điều trị rối loạn nhân cách tốt nhất.
Lời kết
Mọi người thường sẽ không tự mình tìm kiếm sự giúp đỡ cho một rối loạn nhân cách cho đến khi hậu quả nghiêm trọng hoặc cho đến khi có ai đó can thiệp. Điều này là do sự thiên vị vốn có liên quan đến việc tự chẩn đoán rối loạn nhân cách; một số có thể đơn giản là phủ nhận về vấn đề tình cảm của họ, trong khi những người khác có thể coi cuộc đấu tranh của họ là một phần tự nhiên trong tính cách của họ chứ không phải là một căn bệnh.
Thuốc là một thành phần của điều trị, nhưng nhiều loại thuốc thay đổi tính cách chỉ có sẵn theo toa. Bạn sẽ cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần để đánh giá. Sau này, bạn hoặc người thân của bạn sẽ được kê đơn thuốc phù hợp và được áp dụng chế độ điều trị.
Phần khác của điều trị liên quan đến quá trình suy nghĩ. Các quá trình suy nghĩ tiêu cực có thể được xử lý thông qua trị liệu hành vi hoặc bằng cách tham dự các nhóm hỗ trợ của những người mắc chứng rối loạn tương tự đang hồi phục từ họ. Để được giúp đỡ về một rối loạn nhân cách cho chính bạn hoặc người mà bạn biết, bạn có thể tham khảo ý kiến từ các bác sĩ chuyên khoa.
